تحلیل کارکرد اماکن مقدس از منظر ارتباطات آیینی: مطالعه انتقادی سازۀ حرم امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

مقاله ذیل قصد دارد پاسخهای محتملی را که به این سوال: «وقتی زرق و برق های مندرج در حَرَم های معصومین(ع) و حتی امامزاده ها نه تنها محل اشکال نبوده بلکه تحسین هم شده است، چگونه در مورد زینت اندودی حَرَم امام خمینی اینهمه واگرایی وجود دارد؟» داده شده به بحث و بررسی بنشیند و در عین حال پاسخ متفاوت‌تر خود را نیز را عرضه نماید. دیدگاه مقاله در بخش «حَرَم‌شناسی» از ناحیۀ «نظریّۀ آیینی ارتباطات» پشتیبانی می‌گردد. در چارچوب این نظریّه، «ارتباطات آیینی»- که ارتباطات حَرَمی یکی از مصادیق اعلای آن است-واجد سه مؤلّفه اصلی است: «رواق وارگی و سلسه مراتب درگاهی»، «مهیا بودن برای ارتباطات افقی»، «اهمّیّت عنصر مشارکت و اجرا». مطالعه پیش رونشان می‌دهد که در سازۀ مقبره امام خمینی مؤلّفه های سه گانۀ ارتباطات آیینی بغایت رقیق است و بنا بیش از اینکه سازه ای«حرمی» باشد سازه ای «سالنی» است. بنابراین می توان این حدس عالمانه را تقویت کرد که مواجهات انتقادی بدنه‌های ارزشی با بنا شاید بیش از اینکه ناظر به «اسراف زیبایی شناسانه» یا «صرف بیت المال برای زینت» یا «عدم تطابقش با ساده زیستی امام» باشد، به رقّت «حرم وارگی» آن مربوط است.«حرم» در ذهنیّت معنایی و گفتمانی شیعه نماد تشیّع و کانون ارتباطات معنوی و جماعتی شیعیان است. شلیستۀ این جغرافیای فخیم اندراج فاخرترین زینت ها و برخورداری از والاترین هنرمندی هاست. اشکال از جایی پدید می آید که زینت، عارض بر چیزی شود که «حرَم» نیست.

کلیدواژه‌ها


1. اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ، هنر و معماری اسلامی، 1387،ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
2. باهنر، ناصر، 1387، شناخت ارتباطات جمعی(مقدمّه)، تهران:دانشکدۀ صداو سیما.
3. بلر، شیلا و بلوم، جاناتان،1386، هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران:سمت.
4. پیرنیا، محمدکریم، 1389، سبک شناسی معماری ایران، به کوشش غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش.
5. تقی زاده، محمد(1387)، شهر و معماری اسلامی، تهران: مانی.
6. حاجی قاسمی، کامبیز(1389)، گنجنامه(فرهنگ آثار معماری ایران)، دفتر سیزدهم: امام‌زاده‌ها و مقابر، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
7. رودنبولر، اریک دبلیو(1387)، ارتباطات آیینی در گفتگوهای روزمره تا جشن‌های رسانه‌ای شده، ترجمه عبدالله گیویان، تهران:. دانشگاه امام صادق (ع).
8. فلامکی، محمد منصور(1385)، شکل گیری معماری در تجارب ایران و غرب، تهران: فضا.
9. فیسک، جان، درآمدی بر مطالعات ارتباطی(1384)، تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
10. کری، جیمز(1376)، ارتباطات و فرهنگ، ترجمه مریم داداشی، تهران: نقطه.
11. کیانی، یوسف(1387)، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سمت.
12. مک کویل، دنیس(1388)،درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران:مرکز مطالعات رسانه‌ها.
13. مهدیزاده، سیدمحمد(1384)، ،مطالعه تطبیقی نظریه کاشت و دریافت در ارتباطات، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات صدا و سیما.
14. مهدیزاده، سیدمحمد(1392)، نظریه‌های رسانه؛ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، تهران: همشهری.
 
15. نقره کار، عبدالحمید(1387)، درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری. 
16. نوریان، یحیی(1394)، طاق‌های رومی کلیسا در ترکیب چلیپا! / معماری جدید حرم امام (ره) چه ویژگی‌هایی دارد؟» قابل دسترسی در: http://www.fardanews.com/fa/news/423438، 22 خردادماه 1394.