روایت‌پژوهی تجارب زیسته‌ی دینی دانشجویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

چکیده

میان صورت‌بندی آرمانی هر دین و حضور عینی آن در میان مومنان و جامعه همیشه فاصله وجود داشته است. متولیان و مبلغان و نهادهای رسمی ادیان، رسالت خود را کاستن این فاصله و تقریب مومنان به تصویر آرمانی دین و سلوک ذیل آن معرفی می‌کنند. صرف‌نظر از مناقشات کلامی بر روی امکان‌های متصور برای دینداری یا هر نسبت دیگری که می‌توان میان دین و فرد در نظر گرفت، مطالعه‌ی دین از نظرگاه مومنان و شیوه‌هایی که پای دین به زندگی ایشان باز شده و حیات آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، در شناسایی و آسیب‌شناسی مکانیزم‌ها و عوامل جامعه‌پذیری دینی یا دین‌گریزی از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از داده‌های حاصل از مصاحبه‌های عمیق با 19 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف، تجارب زیسته‌ی دینی ایشان موردبررسی قرار گیرد. به‌منظور دستیابی به دیدگاه‌های افراد، از روش‌های روایت‌پژوهی و پدیدارشناسی استفاده شده است. نتایج حاکی از آن‌اند که در میان دانشجویان موردمطالعه، چهار نوع کلی از ارتباط افراد با دین را می‌توان تشخیص داد. این روابط، ذیل چهار عنوان کلی منکران و لاادری‌ها و معترفان و کل‌گرایان مقید صورت‌بندی شده‌اند. افراد در هر کدام از این دسته‌ها، بسته به زمینه‌ی شکل‌گیری تجاربشان، استراتژی‌های متفاوتی را برای سامان‌دادن به زندگی عملی خویش اتخاذ می‌کنند. در نهایت، استراتژی‌های مختلف افراد ذیل عناوین «کناره‌گیری و خودآیینی» و «بی‌اعتنایی و التزام گزینشی» و «تحکیم و تقویت» و «خودآیینی مسئولیت‌گریز» و «بازتعریف دین در چارچوب عرف» و «بازتعریف دین در چارچوب تامین آرامش» صورت‌بندی و معرفی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


- اریکر، کلایو(1385)، رهیافت‌های پدیدارشناختی مطالعه دین، ترجمه علی شهبازی، پژوهش و حوزه، ش 26، ص 142 تا 182.
- ایمان، محمدتقی(1388)، مبانی پارادایمی روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
- جوادی آملی، عبدالله(1372)، شریعت در آینه معرفت، قم: مؤسسه فرهنگی رجاء.
-  ریخته‌گران، محمدرضا(1382)، پدیدارشناسی، هنر، مدرنیته، تهران: ساقی.
- سبحانی تبریزی، جعفر و دیگران(1374)، مصاحبه: «اقتراح»، قم: مجله نقد و نظر. ش 3 و 4، ص 4 تا 29.
- شجاعی‌زند، علیرضا(1380)، دین، جامعه و عرفی‌شدن (جستارهایی در جامعه‌شناسی دین)، تهران: مرکز.
- عباسی، ولی الله(1381)، پدیدارشناسی، تجربه‌گرایی دینی و «گوهر و صدف دین»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ش 35 و 36، ص 265 تا 313.
- کچویان، حسین و قاسم زائری(1388)، «حقیقت دین و جایگاه محقق دین از منظر پدیدارشناسی کلاسیک»، راهبرد فرهنگ، ش 6. ص 69 تا 94.
- کرسول، جان(1390)، پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده بنیاد، قوم نگاری، مطالعه موردی)، ترجمه حسین دانایی‌فرد و حسین کاظمی، تهران: صفار اشراقی.
- مصباح یزدی، محمّد تقی(1370)، آموزش عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- مطهری، مرتضی(1369)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
- وبر، ماکس(1392)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان. تهران: مرکز.
 
- Kristensen, William Brede(1960). The Meaning of Religion: Lectures in the Phenomenology of Religion. Netherlands: The Hague, Martinus Nihoff.
- Smart, Ninian(1983). Worldviews: Crosscultural Explorations of Human Beliefs. New York: Charles Scribner’s.
- Geertz, Clifford(1983). Local Knowledge, New York: Basic Books.
- Moustakas, C(1994). Phenomenological research methods. Thousand Oaks, CA: Sage.
- Ollerenshaw, J. Anne; Creswell, W. John(2002). “Narrative research: A comparison of two restorying data analysis approaches”. Qualitative inquiry, 8, 329-347.