وقف و عرصه‌های اقتصادی نوپدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

نهاد وقف یکی از مهم‌ترین نهادهای بخش خیرخواه در جوامع اسلامی است. با توجه به تحول ساختار اقتصادی جوامع و کاهش سهم ثروت‌های طبیعی و مولد و افزایش شدید و روبه‌گسترش سهم ثروت‌های نرم‌افزاری در ثروت ملی آیندة این نهاد از لحاظ اهمیت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از آنجا که ثروت‌های نرم‌افزاری عین نیستند و در تعریف سنتی وقف[تحبیس عین و تسبیل منفعت] قرار نمی‌گیرند ضرورت تغییر نگاه مبتنی بر فقه اسلام برای شناخت مجدد حقیقت وقف احساس می‌شود. این تحقیق اکتشافی است و بنابراین، پرسش اصلی این است که: «آیا می‌توان با استفاده از تعریف وقف ازیک‌سو، و تعریف ثروت(مال) به دارایی(اصل) و درآمد(غلّه یا منفعت) از سوی دیگر، به حقیقت این نهاد رسید؟». پاسخ به این پرسش اصلی یا روش تجزیه و تحلیل داده‌ها «تحلیلی- توصیفی» می‌باشد. روش تحقیق در مرحله گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. در استنتاج‌های قرآنی، حدیثی و فقهی مطابق روش تحلیل متون، و در بحث‌های اقتصادی به روش تحلیلی عمل می‌شود.

کلیدواژه‌ها


1. آل کاشف الغطاء(1359 ه‍ ق)، تحریر المجلة، الشیخ محمد الحسین آل کاشف الغطاء(وفات 1373)، المجلد: 5 من 5، النجف، المکتبة المرتضویة،.
2. اراکى، شیخ محمد على(1415 ه‍ ق)، کتاب البیع‏، 2 مجلد، قم، مؤسسه در راه حق‏‏.
3. اصفهانى کمپانى(1418 ه‍ ق)، حاشیة کتاب المکاسب، اصفهانى کمپانى، شیخ محمد حسین، محقق: عباس محمد آل سباع قطیفى، 5 مجلد، قم- ایران، ناشر: محقق، چاپ: اول( ط- الحدیثة).
4. بیومی غانم، ابراهیم(1386)، ساختار وقف در جهان اسلام، ترجمه: صادق عبادی، تهران، نشر اسوه، چاپ اول.
5. تسخیری، محمدعلی(1387)، اقتصاد اسلامی: درس‌هایی در آیین اقتصادی اسلام و مباحث تکمیلی و اصولی متعلق به مسائل معاصر، درس 54 و 55، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی.
6. جهانیان، ناصر(1432 ه‍ ق)، تعریف الوقف و ثمراته- بحث مقارن، فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام(عربی)، سال شانزدهم، شماره 63.
7. حکمت‌نیا، محمود(1389)، تحلیل حقوقی- اقتصادی اموال فکری- معنوی(اموال غیرفیزیکی)، اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره 39، پاییز.
8. (امام)خمینى(ره)، سید روح اللَّه موسوى(1379)، کتاب البیع‏، 5 جلدی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره‏.
9. دانایی فرد، حسن(1383)، اقتصاد دانش محور و حفظ تمامیت نهادی دانشگاه، پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، پاییز 1383، شماره 33.
10. سعید صبری، عکرمة(2001 م)، الوقف‌الاسلامی بین النظریة و التطبیق، دارالنفائس للنشر و التوزیع، الاردن.
11. سوزنچى، ابراهیم(1390)، اقتصاد دانش‌محور: رویکردها، مبانی و دلالت‌ها، نامه سیاست علم و فنّاوری، بهار 1390 / سال یکم/ شماره یکم.
12. طباطبائى حکیم، سید محسن(بی‌تا)، نهج الفقاهة، 1 مجلد، قم، انتشارات 22 بهمن‏.
13. عبده تبریزی، حسین(1384)، نهاد مالی صندوق‌های وقفی در جهان و اصول اسلامی حاکم بر فعالیت آن در ایران، دین و ارتباطات، بهار 1384، شماره 25.
14. عمادزاده، مصطفی(1385)، شهنازی، روح‌الله، دهقان شبانی، زهرا، بررسی میزان تحقق اقتصاد دانش‌محور در ایران(مقایسه تطبیقی با سه کشور همسایه)، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، سال ششم، شماره دوم، تابستان.
15. کوزنتس، سیمون(1372)، رشد نوین اقتصادی، مرتضی قره‌باغیان، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
16. فراج حسین، احمد و کمال‌الدین امام(2002 م)، محمد، نظام الارث و الوصایا و الاوقاف فی الفقه الاسلامی، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیة.
17. محقق حلّى(1408 ه‍ ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن‌، 4‌ مجلد، محقق/ مصحح: عبد الحسین محمد على بقال‌، قم، مؤسسه اسماعیلیان،‌ چاپ دوم‌.‌ ‌
18. محمدی، علی(١٣٨۶)، شرح منطق مظفر، جلد ١، قم، انتشارات الامام الحسن بن علی علیهما السلام.
19. مظفر(ره)، محمدرضا(1420 ه‍ ق)، المنطق، قم، حبیب، چاپ اول.
20. مظفر، محمدرضا(بی‌تا)، الحاشیة على البیع و الخیارات‏، 2 مجلد، بی‌جا.
21. معرفت، محمد هادی(1376)، یادگاری‌های ماندگار: حقیقت وقف، وقف میراث جاویدان، تابستان 1376، شماره 18.
22. میرزای شیرازى(ره) (1412 ه‍ ق)، حاشیة المکاسب، شیرازى، میرزا محمد تقى‏، محقق / مصحح: شیخ على یزدى‏،  2 مجلد، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول.
23. هانی منصور، سلیم(1425 ه‍ ق)، الوقف ودوره فی المجتمع الإسلامی المعاصر، بیروت،‌ مؤسسة الرسالة، الطبعة‌الاولی.
 
24. The World Bank(1390), The Changing Wealth of Nations: Measuring Sustainable Development in the New Millennium, Washington DC, 2011, Internet: www.worldbank.org.
25. The World Bank(1390), WHERE IS THE Wealth of NATIONS? Measuring Capital for the 21st Century, Washington, D.C. 2006, The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank.