معناشناسی فرهنگی قومیِ زکات در قرآن رهیافتی برای صورتبندی معنای مصرف (مصرف متزاکیانه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری سیاست گذاری دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 دانشیاردانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

3 دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

چکیده

روش معناشناسی‌فرهنگی‌قومی(هم‌زمانی) با مهار پیش‌فرض‌ها از طریق ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻌﻨﺎی‌ِاﺳﺎﺳﻲ و ﻧﺴﺒﻲ، ترسیم و تحلیل میدان‌های‌معنایی و روابط آن، به‌صورت نظام‌مند اصول‌ِحاکم و معنای فرهنگ‌قرآنی را کشف می‌نماید. معناشناسی فرهنگی‌قومی زکات که از واژگان پربسامد در قرآن است می‌تواند مصرف مورد نظر قرآن را معنا و صورتبندی نماید. بررسی استعمال‌های قرآنی، جانشین‌ها و همنشین‌های واژه در عبارات دیگر و توجه به واژه‌های متضاد، با ترسیم میدان‌معنایی تزکیه ما را به مصرفِ مبتنی بر عقل، قصد ونفع یا همان مصرف‌متزاکیانه ذیل نظام احسن رهنمون می‌سازد. نظامی که فاعلیت آن با خدا و در ادامه رسولان الهی است ‌و بستر تحقق آن حکومت است. مخاطبش انسان باارداه، هدفش رشد و نمو و حرکت به سوی کمال و نتیجه‌اش حیات طیبه، فلاح و رستگاری است. در این نظام نماز اولین جلوه عبادى ایمان و بهترین وسیله رابطه عبد و مولاست و زکات به معنای اعم از مستحب و واجب، سبب رابطه عبد با خلق خدا است که نشان از توثیق ارتباط اقتصادی با نیازمندان است. نظامی که در آن تقابل بنیادی بین الله به عنوان فاعل تزکیه وشیطان به عنوان فاعل دس وجود دارد. این مقاله دریافته است که «تزکیه» در نظام احسن عبارت است از بیرون آوردن و آشکار ساختن نفس از زیر سلطه و حاکمیت هواها و شهوات که همان شکوفا ساختن و به فعلیت درآوردن تمام نیروها و ابعاد وصفات نیکوی انسان است. در برابر تزکیه، «دسّ» زمینه‌ی هدایت نفس را بی اثر کرده، در نتیجه ظرفیتهای بد و نازیبا و زشت و... انسان پدیدار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن منظور ابو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، پانزده جلد، چاپ سوم، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، 1414 ه‍ ق، ج 9.
انصاری نصر الله، اسلام و مصرف­گرایی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1389ش.
ایزوتسو توشی هیکو ، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، چاپ دوم، تهران، سروش، 1380 ش.
ایزوتسو توشی­هیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1361 ش.
آر اچ روبینز، تاریخ مختصر زبان­شناسی، ترجمه­ علی­محمد حق­شناس، تهران، نشر مرکز، 1395، ص 418.
باکاک، رابرت، مصرف، ترجمۀ خسرو صبری دشتی، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، ۱۳۸۱ ش.
بستانى، فؤاد افرام ، فرهنگ ابجدى، یک جلد، چاپ دوم، تهران، نشر اسلامی، 1375 ه.ش.
پاکتچی، احمد، درسنامه معناشناسی، بی­جا، 1390ش.
پالمر.ر، فرانک ، نگاهی تازه به معنی­شناسی، ترجمه کورش صفوی، چاپ ششم، تهران، نشر مرکز، 1391ش.
توانائیان فرد حسن ، فرهنگ تشریحی اقتصاد، تهران، نشر جهان رایانه، 1385ش.
خیام­پور عبد الرسول ، غلط مشهور، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال دوم، شماره 11، 1328ش.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، ‏مفردات ألفاظ القرآن‏، تصحیح و تحقیق داوودى و صفوان عدنان،  بیروت - دمشق، دار القلم - الدار الشامیه، ‏1412 ‌ق.
رجایی، محمدکاظم، معجم موضوعی آیات اقتصادی قرآن، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1382 ش.
رکعی، محمد و شعبان نصرتی، میدان­های معنایی در کاربست قرآنی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه قرآن و حدیث، 1397 ش.
زمخشری، محمود بن عمر ، پیشرو ادب، ج1
زوزنی،  حسین بن احمد، ، کتاب المصادر، تهران، نشر تقی بینش، ۱۳۷۴ ش، ج ۱
شرتونی، سعید ، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، تهران، ۱۳۷۴ ش.
شریفی، علی، معناشناسی قرآن در اندیشه شرق­شناسان، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1394 ش.
صفوی، کورش ، درآمدی بر معنی­شناسی، تهران شرکت انتشارات سوره مهر، 1387ش.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1402 ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج 5، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.
طریحی، فخرالدین بن محمد ، مجمع البحرین، تهران، نشر احمد حسینی، ۱۳۶۲ ش.
قدیری اصل، باقر ، کلیات علم اقتصاد، تهران، نشر سپهر، 1379ش.
قرشى، سیدعلى­اکبر ، قاموس قرآن، هفت جلد، چاپ ششم، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، 1412 ه‍ ق، ج 4.
کینز جان م ، نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران، موسسه تحقیقات اقتصادی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، 1384ش.
لغت­نامه دهخدا
مارسل، ژان ، اصول علم اقتصاد، ترجمه هوشنگ نهاوندی، تهران، نشر مؤسسه عالی حسابداری، 1351ش.
مریدی، ســیاوش و علیرضا نوروزی، فرهنگ اقتصادی، تهران، مؤسسه کتاب پیشبرد و انتشارات نگاه، 1373ش.
مصطفوی حسن ، التحقیق فی کلمات قران الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1360ش، ج 9.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چهارده جلد، چاپ اول، تهران - ایران، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، 1402 ه‍ ق، ج 6.
مطیع، مهدی ، معناشناختی زیبایی در قرآن کریم، پایان­نامه دکتری، رشته الهیات ومعارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام. 1389ش.