صورتبندی مسائل رابطه حکومت و فرهنگ در سیاست‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 استادیار دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه اسلام

چکیده

پی‌ریزی الگوی دینی سیاست‌گذاری فرهنگی، نیازمند یک دستگاه نظری منسجم است. با بررسی وجه اختلاف و اشتراک گفتمان‌های سیاست‌گذاری فرهنگی به‌عنوان یک امر چندلایه و پیچیده، مسئله رابطه حکومت و فرهنگ اولین و مهم‌ترین مسئله در این حوزه است. پاسخگویی به این مسئله نیازمند در اختیار داشتن دو نظریه، یکی پیرامون حکومت و دیگری پیرامون فرهنگ است که هر دو بر اساس مجموعه پیش‌فرض‌ها و مبادی مفهومی و عقیدتی خاصی - خصوصاً در نسبت با دین- پدید می‌آیند و با ساختن یک مجموعه‌ی معنا بخش و هنجارساز بخش مهمی از نیازهای نظری در سیاست‌گذاری فرهنگی را پاسخ‌ می‌دهند. در این پژوهش با بررسی ادبیات نظری مطالعات سیاست‌گذاری فرهنگی و تحلیل آن‌ها بر اساس منطق روش تحلیل مضمون، 93 پرسش اساسی به عنوان مضامین پایه در 3 مضمون فراگیر شامل مبادی مفهومی-عقیدتی مؤثر، نظریه‌های مؤثر و چالش‌های نظری و 18 مضمون جهت دهنده شامل، شناخت هستی (خدا، طبیعت، جهان دیگر)، شناخت انسان، شناخت جامعه، فلسفه دین، معرفت‌دینی، حق حکومت، شکل‌گیری حکومت، گستره حکومت، ابزارهای حکومت، غایت حکومت، چیستی فرهنگ، شناخت فرهنگ، فرهنگ مطلوب، تغییر فرهنگ، امکان و حدود مداخله حکومت در فرهنگ، شناخت و اولویت‌بندی مسائل فرهنگی، عاملان رقیب حکومت در عرصه فرهنگ و مخاطب سیاستگذاری فرهنگی تحلیل شده و در نهایت مضامین این پرسش‌ها در مدلی صورت‌بندی گشته است.

کلیدواژه‌ها


استریناتی، دومینیک(1380)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک‌نظر، تهران: گـام ‌ ‌نـو.
اسمیت، فیلیپ دانیل؛ رایلی، الگزندر(1394)، نظریه فرهنگی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علمی.
اشتریان،  کیومرث(1389)، متغیرهای استراتژیک در سیاست‌گذاری فرهنگی. تهران: نشر میزان.
اشتریان، کیومرث(1391)، مقدمه‌ای بر روش سیاست‌گذاری فرهنگی. تهران: جامعه شناسان.
آزاد ارمکی، تقی(1385)، دیدگاه: چالش‌های  اساسی در عرصه سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران. سیاست داخلی، (1)، 235-223.
آشنا، حسام‌الدین؛ و همکاران(1397)، از سیاست‌گذاری تا سنجش فرهنگی: رویکردها و تجربه‌های  جمهوری اسلامی ایران، ج1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
آشنا، حسام‌الدین؛ و همکاران(1397)، از سیاست‌گذاری تا سنجش فرهنگی: رویکردها و تجربه‌های  جمهوری اسلامی ایران، ج2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
آشوری، داریوش(1380)، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: آگه.
باباخانی، مجتبی؛ افتخاری، اصغر(1395)، سیاست و فرهنگ؛ شاخص‌های سیاست‌گذاری فرهنگی از دیدگاه امام خمینی (ره). تحقیقات فرهنگی ایران، (35)، 90-57.
باقری فرد، محمدحسین؛ توکلی، عبدالله؛ الوانی، سید مهدی. (1394)، سیاست‌گذاری فرهنگی در دولت دینی. حکومت اسلامی، (75)، 206-173.
پهلوان، چنگیز(1390)، فرهنگ شناسی: گفتارهایی درزمینه‌ی فرهنگ و تمدن، تهران: قطره.
توانا، محمدعلی؛ آذر کمند، فرزاد(1395)، کهن‌الگوها و اسطوره‌های  سیاسی عصر مدرن: بر اساس چارچوب نظری «کارل گوستاو یونگ». پژوهش سیاست نظری، (19)، 28-1.
جمشیدی، مهدی(1393)، تأملاتی در مداخله‌ی دولت دینی در فرهنگ. مدرسه اسلامی علوم سیاسی، ش 3و4، 126-104.
جهان بزرگی، احمد(1378)، اصول سیاست و حکومت. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
چندلر، دانیل(1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.
خامنه‌ای، سید علی. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای: http://www.khamenei.ir .
خمینی، سید روح‌الله(1368)، صحیفه امام، ج13. تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خندان، علی‌اصغر؛ امیری طیبی، مسلم(1388)، درآمدی بر نقش فرهنگی دولت دینی. معرفت سیاسی، (1)، 156-129.
رشاد، علی‌اکبر(1390)، درس گفتارهای فلسفه فرهنگ. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سالزمن، فیلیپ کارل(1394)، فهم فرهنگ مقدمه‌ای بر نظریه انسان‌شناختی، تهران: افکار
صالحی امیری، سید رضا، عظیمی دولت‌آبادی، امیر(1387)، مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی، تهران: ققنوس.
صدر، سید محمدباقر(1393)، سنت­های تاریخ در قرآن، ترجمه سیدجمال موسوی اصفهانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صیفی حصار، شهره(1397)، بررسی روش‌شناسی اندیشه اجتماعی شهید سید محمدباقر صدر با تأکید بر حوزه تغییرات اجتماعی. پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد رشته فلسفه علوم اجتماعی، قم: دانشگاه باقرالعلوم (ع).
طباطبایی، محمدحسین(1363)، تفسیر المیزان، ج7، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
عابدی جعفری، حسن و تسلیمی، محمد سعید و فقیهی،‌ ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشة مدیریت راهبردی، سال پنجم، شماره دوم (پاییز و زمستان 1390)، صص 198-151.
فاضلی، نعمت‌الله؛ قلیچ، مرتضی(1392)، نگرشی نو به سیاست فرهنگی: سیاست فرهنگی از دیدگاه مطالعات فرهنگی. تهران: تیسا.
کاظمی، عباس؛ حاج حسینی، محبوبه(1395)، مطالعات فرهنگی دانشگاهی در ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
گالستون، ویلیام(1380)، دین و اخلاق‌ در دولت لیـبرال. بـازتاب اندیشه در مطبوعات روز ایران، (23)، صص 62-64.
ماتراسو، فرانسوا؛ لندی، چارلز(1999)، سیاست فرهنگی و 21 دوراهی استراتژیک، بلژیک: انتشارات شورای اروپا.
محسنی، علی؛ فرهادی، عباس؛ قمریان، ناهید(1393)، بررسی و تبیین جایگاه دولت در عرصه‌ی فرهنگی جامعه از نگاه اسلام و لیبرالیسم. راهبرد، (72)، 28-1.
مصلح، علی‌اصغر(1393)، فلسفه فرهنگ، تهران: علمی.
مک گوییگان، جیم(1388)، بازاندیشی در سیاست فرهنگی،ترجمه نعمت‌الله فاضلی و مرتضی قلیچ، تهران: دانشگاه امام صادق.
میرباقری، محمدمهدی(1377)، مبانی و پیش‌فرض‌های حکومت دینی و ولایت‌فقیه: مجموعه درس گفتارها، قم: تمدن نوین اسلامی.
هال، جان آر؛ نیتس، مری جو(1390)، فرهنگ از دیدگاه جامعه‌شناختی، تهران: سروش.
همایون، محمدهادی؛ فروزان، حامد(1388)، تبیین رابط مطلوب حکومت و فرهنگ در جمهوری اسلامی ایران. دین و ارتباطات، (35 و 36)، 92-63.
Braun, V. & Clarke, V. (2115). Using thematic analysis in psychology, 3(2).
Dunn, William, Public policy Analysis: An Introduction, Prentice Hall, 1981.