زیست‌بوم فرهنگی؛ چارچوبی برای فرهنگ و الگوی حکمرانی فرهنگ‌پایه در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی گروه فرهنگ و دولت دانشکده ی فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

مفهوم «حکمرانی فرهنگ‌پایه» با فاصله‌گذاری مفهومی از «حکمرانی فرهنگی» و همچنین با حفظ وجه تمایز خود از منظر غایت با مفهوم «چرخش فرهنگی»، به معنای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای تحقق اصول مبتنی بر اصالت‌بخشی به «فرهنگ مطلوب معیار» است که این فرهنگ معیار در نظام جمهوری اسلامی ایران، «فرهنگ انقلاب اسلامی» با مبانی و خاستگاه‌های معرفتی (هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی) بر اساس آموزه‌های اسلام شیعی است. فرهنگ مطلوب معیار، اصل و سازندۀ زیست اجتماعی است و سایر حوزه‌های اجتماعی، فرع بر آن و به عنوان پیوستی کارکردی برای تحقق آن هستند. عدم توجه به این رویکرد در عرصۀ حکمرانی مهمترین عامل شکل‌گیری سیاست ها و خط‌مشی‌های متضاد در عرصه‌های مختلف حکمرانی و اقدامات پراکنده، مقطعی، غیرفرهنگی و بعضا ضدفرهنگی است. مقاله پیش‌رو تلاش کرده با تعریف مفهوم فرهنگ و تشریح چالش‌های پیش روی حکمرانی به عنوان تعین ایدۀ حکومت اسلامی در عصر جهانیت، تبیین کند که ضعف حاکمیت در حل این شبکه از مسائل، به خلاء الگوی حکمرانی کارآمد و مبتنی بر ویژگی‌های ذاتی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. بنابراین پیشنهاد بازطراحی ساختار حکمرانی بر دو مبنای «مرجعیت عرفی دین» و «تحقق رفاه به قید سعادت» به عنوان اصول پایه در حکمرانی فرهنگ‌پایه ارائه شده است. این الگوی حکمرانی با تأکید بر بازطراحی الگوی سیاستگذاری و جایگزینی الگوی طراحی فرهنگی به جای رویکرد پیوست‌نگارانه به عرصۀ فرهنگ، عملاً الگوی مطلوب برای برون‌رفت از وضعیت موجود است. این مطالعه از مسیر مطالعۀ کتابخانه‌ای، مصاحبه با صاحبنظران عرصۀ فرهنگ و تأملات نظری و تجربه زیسته در عرصه حکمرانی حوزه فرهنگ انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، تهران، نشر نی.
  2. آدمیت، فریدون (1367)، اندیشة ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار)، تهران، انتشارات خوارزمی.
  3. آوتویت، ویلئام و تام باتامور (1392)، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ترجمۀ حسن چاووشیان، تهران، نشر نی.
  4. اسمیت، تونی (1391)، جهانی‌سازی؛ چهار الگو و یک رویکرد انتقادی، ترجمة فروغ اسدپور، تهران، نشر پژواک.
  5. خمینیŠ، سیدروح‌الله (1378)، صحیفة نور، ج13، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  6. ــــــــــ (1368)، صحیفة نور، ج18، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  7. بشیریه، حسین (1388)، مبانی توسعة سیاسی در ایران، تهران، نشر گام نو.
  8. بهجت‌پور، عبدالکریم (1388)، درآمدی بر اصول تحول فرهنگی، قم، بوستان کتاب.
  9. تاملینسون، جان (1393)، جهانی‌شدن و فرهنگ، ترجمۀ محسن حکیمی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  10. تابناک، (1399)، پشت پردة توییت جنجالی که حذف شد، https://www.tabnak.ir/fa/news/1028645، بازیابی‌شده در 30/10/ 1399.
  11. جمشیدی‌ها، غلامرضا و حمزه نوذری (1393)، «تحولات معنای توسعة پس از انقلاب اسلامی ایران: از طرد توسعه تا معنابخشی‌های متفاوت به آن»، نشریۀ توسعۀ روستایی، سال ششم، شمارۀ 1، بهار و تابستان، ص25ـ48.
  12. داوری اردکانی، رضا (1389)، علوم انسانی و برنامه‌ریزی توسعه، تهران، فردایی دیگر.
  13. رفیع‌پور، فرامرز (1393)، دریغ است که ایران ویران شود، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  14. ــــــــــ (1392)، توسعه و تضاد، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  15. رضایی، عبدالعلی (1390)، الگوی عملیاتی پیوست فرهنگی «محتوا، سازمان و برنامه»، در: پیوست فرهنگی؛ از مفهوم تا روش، به‌کوشش سیدمجید امامی، تهران، دانشگاه امام صادق†، نسخة الکترونیک.
  16. ستاری، جلال (1378)، کاروان فرهنگ در فرنگ، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  17. سعید، ادوارد (1386)، شرق‌شناسی، ترجمۀ لطفعلی خنجی، تهران، امیرکبیر.
  18. سیدمن، استیون (1393)، کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، ترجمة هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
  19. شجاعی‌زند، علیرضا (1382)، «دین و پدیدۀ جهانی»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، سال دهم، شمارۀ 21، بهار، ص1ـ51.
  20. شریف، محمد (1384)، «جایگاه قانونی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرتبۀ مصوبات آن»، نشریة حقوق و سیاست، سال هفتم، شمارة 15ـ16، ص213ـ248.
  21. فاضلی، محمد (1392)، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
  22. فریدون آدمیت (1367)، اندیشة ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار)، تهران، انتشارات خوارزمی.
  23. فوکو، میشل (1392)، ایرانیان چه رویایی در سر دارند؟، ترجمۀ معصومه همدانی، تهران، هرمس.
  24. قیدرلو، کمیل و مینا نوروزی (1395)، «رویکردی انتقادی به مبانی و مفهوم توسعه؛ بازتعریف مبانی معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی مفهوم توسعه با رویکرد معنویت‌گرا»، مجموعه مقالات توسعۀ فرهنگی در ایران، قم، انتشارات کتاب فردا، ص159ـ166.
  25. قیدرلو، کمیل و مریم جانقربان (1395)، «مفهوم‌شناسی فرهنگ و بررسی انتقادی چالش‌های پیش روی جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با جهانیت»، مجموعه مقالات توسعۀ فرهنگی در ایران، قم، انتشارات کتاب فردا، ص175ـ185.
  26. کاستلز، مانوئل (1393)، شبکه‌های خشم و امید، نرجمۀ مجتبی قلی‌پور، تهران، نشر مرکز.
  27. کچویان، حسین (1384)، تطورات گفتمان‌های هویتی در ایران، تهران، نشر نی.
  28. کرم‌الهی، نعمت‌اله، عبدالحسین کلانتری و سیدآرش وکیلیان (1399)، «ارزشیابی پیوست‌نگاری فرهنگی حوزة فاوا و پیشنهاد روش‌شناسی برای اصلاح آن»، فصلنامة علمی پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، سال هفتم، شمارة 14، بهار و تابستان، ص49ـ73.
  29. گل‌محمدی، احمد (1391)، جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، تهران، نشر نی.
  30. گیدنز، آنتونی (1390)، پیامد‌های مدرنیت، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، نشر مرکز.
  31. لمتون، آن. کی. اس (1379)، نظریۀ دولت در ایران، ترجمۀ چنگیز پهلوان، تهران، نشر گیو.
  32. مرکز پژوهش‌های مجلس (1395)، ابعاد پنهان و محور‌های سند 2030،https://rc. majlis.ir/fa/mrc_report/show/1631767، بازیابی‌شده در 25/09/1399.
  33. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی 19/09/1392، https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24721، بازیابی‌شده در 25/10/1399
  34. بیانات رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه تهران 14/03/1378، https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=2955&nt=2&year=1378، بازیابی‌شده در 25/07/1399.
  35. مقیمی، غلامحسین (1399)، «ساختار حکومت اسلامی ـ ولایی و شبکۀ درونی آن (با تأکید بر دیدگاه امام خمینیŠ و امام خامنه‌ای (مد ظله العالی)»، نشریۀ فقه و سیاست، بهار و تابستان، شمارة 1، ص62ـ93.
  36. ناظمی اردکانی، مهدی (1390)، مبانی و چگونگی ترسیم نقشه مهندسی فرهنگی، تهران، انتشارات آوای نور.
  37. نای، جوزف (1387)، قدرت نرم، ترجمۀ سیدمحسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق† و پژوهشکدۀ مطالعات. و تحقیقات بسیج.
  • همایون، محمد‌هادی و نادر جعفری هفتخانی (1387)، «درآمدی بر مفهوم و روش سیاستگذاری فرهنگی، درس‌هایی برای سیاستگذاران»، فصلنامۀ اندیشه مدیریت، سال دوم، شمارۀ 2، ص5ـ35.
  1. یانگ، گرگ (1392)، شکل‌دهی جدید برنامه‌ریزی از طریق فرهنگ، ترجمة عین‌اله کشاورز، تهران، انتشارات تیسا.
  2. یونسکو (1380)، صنایع فرهنگی، مانعی بر سر راه آیندۀ فرهنگ، ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی نگاه معاصر.
  3. Bennett, Tony (2008), “Culture and Governmentality Critical”, in: Trajectories: Culture, Society, Intellectuals, Hoboken, New Jersey, Wiley-Blackwell, 71-85.
  4. Di Federico et al. (2013), “Governance of Culture – Promoting Access to Culture”, Mosco, Min Conf Cult, April, p.1-22.
  5. Fukuyama, Francis (2013), “What Is Governance?”, Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, Vol. 26, No. 3, July, pp.347-368.
  6. Todaro, Michael P. & Stephen C. Smith (2011), Economic Development, 11th Edition (The Pearson Series in Economics), United States, Prentice Hall.
  7. United Nation (2004), Development and globalization- facts & figures, New York and Geneva.
  8. Vlassis, Antonios (2015), “Soft power, global governance of cultural industries and rising powers: the case of China, International Journal of Cultural Policy”, International Journal of Cultural Policy, p. 1-18.
  9. Shariati, Mohammad et al. (2020), The Challenges of Down Syndrome Screening in Primary Healthcare for Pregnant Women in Iran in 2018; Opportunities and Threats (in press), Eastern Mediterranean Health Journal.

Williams, Raymond (1983), Keywords (A vocabulary of culture and society), Oxford University Press, Revised edition.