بازخوانی انتقادی عمل‌گرایی اجتماعی جورج هربرت مید بر مبنای حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه علوم اجتماعی

2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی تهران

چکیده

جورج هربرت مید بنیان‌گذار پراگماتیسم و عمل‌گرایی اجتماعی است که بعدها توسط بلومر و دیگر شاگردان وی توسعه پیدا کرد. این رویکرد نوهگلی، به اعتراف مید، مبانی و پیش‌فرض‌هایی را به لحاظ هستی‌شناختی؛ یعنی درون‌ذات‌بودگی وجود، حرکت جوهری، «خود»، زبان و امثال آن‌ها دارد. هستی و نیز «خود» در فرآیند و پویا لحاظ می‌شود که در کنش اجتماعی، «خود» شکل می‌گیرد. در پژوهش حاضر این مبانی و نحوه‌ی ارتباط آن‌ها صورت‌بندی مفهومی شده و در گام بعد، بر مبنای حکمت متعالیه مورد نقد و ارزیابی انتقادی قرار گرفته است. حکمت متعالیه درون‌ذات‌بودگی وجود را برنتافته و در حرکت جوهری، محرّک و متحرک را قابل جمع نمی‌داند، لذا در مناسبات ماده و صورت، ماده را معدّ برای افاضه صورت می‌داند؛ نه اینکه علت و مقتضی آن باشد. «خود» نیز جوهری است که در نوع نسبت با وجود شکل می‌گیرد و کنش اجتماعی نیز اعدادی برای این نسبت ایجاد می‌کند؛ ولکن صورت از محرکِ غیرمتحرک افاضه می‌شود و عینیت خویش را از آن طلب می‌کند و نه از زبان. «خود» واقعی انسان دارای مراتب مختلفی است؛ یعنی «خود» نباتی، «خود» حیوانی و «خود» انسانی است که از زبان به عنوان وجود اعتباری برای مفاهمه و مقصود خویش سود می‌جوید. روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی - انتقادی است.

کلیدواژه‌ها


  1. جیمز، ویلیام (1370)، پراگماتیسم؛ترجمه: عبدالکریم رشیدیان، تهران: علمی و فرهنگی.
  2. فردید، احمد (1387) ، دیدار فرهی و فتوحات آخر الزمان، تهران: نشر نظر.
  3. جوادی آملی، عبدالله (1386الف) ، رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء، ج 1، 1-2، 1-3.
  4. --- ، (1386ب) ، سرچشمه اندیشه، تنظیم عباس رحیمیان، قم: اسراء.
  5. --- ، (1387الف) ، عین‌النضاخ(تحریر تمهید القواعد)[ابن ترکه]، محقق حمید پارسانیا، قم: اسراء.
  6. --- ، (1387ب) ، فلسفه صدرا، محقق محمدکاظم بادپا، قم: اسراء.
  7. ---، (1388) ، ادب فنای مقربان، محقق محمد صفایی، قم: اسراء، ج2 و 3.
  8. --- ،(1389الف) ، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، تنظیم و ویرایش احمد قدسی، قم: اسراء.
  9. --- ، (1389ب) ، سیره پیامبران در قرآن، محقق علی اسلامی، قم: اسراء.
  10. --- ، (1393) ، رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء، ج11 و 12.
  11. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981) ، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار الاحیاء التراث.
  12. طباطبائی، سید محمد حسین (1364) ، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
  13. --- ، (1388) ، رسائل توحیدی، قم: بوستان کتاب.
  14. وال، ژان (1375) ، بحث در مابعدالطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.

15. Mead, G.H. (1938). Movements of Thought in the Nineteen Century. In M. H. Moore. (Ed). Chicago: The university of Chicago press. 

16. Mead, G.H. (1934). Mind, Self and Society: from the Standpoint of a Social Behaviorist. Ch. W. Morris. (Ed with Introduction). Chicago: The university of Chicago press.    

17. Hegel, G.W.F. (1977). Phenomenology of Sprit. By A. V. Miller. (Tran). The university of Oxford press.  

18. Beiser, F. (2005). Hegel. New York and London: Routledge.