تولید علم انسانی قرآنی بدون التزام به قواعد تفسیر (نقد کتاب «هم‌شناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میان‌فرهنگی» در ابعاد صوری، ساختاری، تفسیری و ارتباط‌شناختی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

حوزه علمیه قم

چکیده

این جستار با دغدغة روشمندی در استنباط از نصوص دینی بالاخص قرآن کریم در فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی، و تاکید بر احتیاط تمام در استفاده از اندیشه­های علوم انسانی رایج در تفسیر آیات و روایات خصوصاً دقت در عقبة معرفتی گزاره­های برآمده از متون علوم انسانی، به نقد کتاب «هم­شناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میان­فرهنگی» از حیث محتوایی (تفسیری و ارتباط­شناختی) پرداخته است.
کتاب یادشده، تالیف آقایان دکتر غمامی و حجت الاسلام دکتر اسلامی­ تنها است. هستۀ اصلی این کتاب استفاده از آیۀ 13 سورۀ حجرات است که ادعا شده است برای خروج انسانها از اختلافی که در قوس نزول به آن گرفتار شده­اند، به همشناسی فرهنگی توصیه کرده است.
پژوهۀ فرارو علاوه بر ارائة برخی ایرادها در محتوای ارتباط­شناختی کتاب یاد شده، نشان داده است که این کتاب در روش تفسیر و فهم آیات و روایات نیز اشکال بنیادی دارد؛ خصوصاً در تفسیر آیۀ 13 سورۀ مبارکة حجرات که طبق قواعد تفسیر هیچ دلالتی بر مدعای نویسندگان(یعنی همشناسی فرهنگی که برای نخستین بار توسط زکی میلاد مطرح شده است) ندارد، بلکه راهبردهای اسلامی، دیگر آیات قرآنی، اندیشه­های عموم مفسران فریقین تا عصر حاضر (جز برخی نواندیشان معاصر مانند فضل­الله و المیلاد)، شان نزول آیه، روایات تفسیری و قرائن سیاقی آیه بر خلاف آن است.

کلیدواژه‌ها


ابن­حاجب، عثمان بن عمر(2010م)، الشافیة، قاهرة، مکتبة الآداب.
ابن­حنبل، أحمد بن محمد(1416ق)، مسند أحمد، قاهره، دار الحدیث.
ابن­درید، محمد بن حسن(1988 م)، جمهرةاللغة، بیروت.
ابن­طاووس، على بن­موسى(1376)، الإقبال، قم، دفتر تبلیغات اسلامى.
ابن­کثیر، اسماعیل بن عمرو(1419 ق)، تفسیر القرآن­العظیم، بیروت،دار الکتب العلمیة.
ابوالفتوح رازى، حسین بن­على(1408 ق)، روض­الجنان وروح­الجنان، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس.
ازهرى، محمد بن­احمد(1421ق)، تهذیب­اللغة، بیروت.
امام خمینى، سیدروح­اللّه(1415ق)، المکاسب­المحرمة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
آرامبراستر بی. بی. ؛ تی . اچ . آندرسون(1372)، تحلیل کتاب درسی، مترجم: هاشم فردانش، فصلنامه تعلیم و تربیت، فصل بهار، شماره 33.
آلوسى، سید محمود(1415ق)، روح­المعانى، بیروت، دارالکتب العلمیه.
بابایی، علی­اکبر و غلامعلی عزیزی و مجتبی روحانی راد(1392)، روش­شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بابایی، علی­اکبر(1395)، قواعد تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بیضاوى عبدالله بن­عمر(1418ق)، أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل، بیروت، داراحیاءالتراث­العربى.
بیهقی، أحمد بن­الحسین(1424ق)، السنن­الکبرى، بیروت، دارالکتب­العلمیة.
بیهقی، أحمد بن­الحسین(1423ق)، شعب­الإیمان، ریاض، مکتبةالرشدللنشروالتوزیع.
پیغان، نعمت­الله(1385)، امت واحده از همگرایی تا واگرایی، مجله پگاه حوزه، 12 اسفند، شماره 203: ص22- 17.
تری یاندیس، هری.س(1388)، فرهنگ ورفتار اجتماعی، ترجمه نصرت فتی، تهران، نشر رسانش.
جصاص احمد بن­على(1405ق)، احکام­القرآن، بیروت، داراحیاءالتراث­العربى.
جوادی آملی، عبدالله(1385)، دین­شناسی، قم، موسسه اسراء.
جوهرى، اسماعیل بن­حماد(1376ق)، الصحاح، بیروت.
حرانى، حسن بن­على(1404ق)، تحف­العقول، قم، جامعه مدرسین.
خوئى، سید ابو القاسم(1437)، البیان فی تفسیرالقرآن، قم، موسسةاحیاءآثارالامام الخوئى.
خویى، سیدابوالقاسم(1418ق)، موسوعةالإمام­الخوئی، قم، مؤسسةإحیاءآثارالإمام الخوئی.
راغب اصفهانى، حسین بن­محمد(1412ق)، المفردات، بیروت، دارالعلم.
راوندى، سعید بن هبة الله(1405ق)، فقه­القرآن، قم، مکتبةآیةالله المرعشی­النجفی.
رجبی، محمود(1393)، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رستم­نژاد، مهدی، (1390)، اصول حاکم بر گفت وگو و همزیستی با پیروان ادیان (با تأکید بر قرآن کریم)، مجلة طلوع نور، سال دهم، تابستان، شماره 36: ص32-17.
رضی الدین، محمد بن حسن، بی­تا، شرح الشافیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
رضی، احمد(1387)، کتاب درسی دانشگاهی (مجموعه مقالات همایش بین­المللی کتاب درسی دانشگاهی) ج 1، مقاله «شاخص­های ارزیابی و نقد کتاب­های درسی دانشگاهی»، تهران، سمت.
ریاضی، عبدالمهدی(1387)، کتاب درسی دانشگاهی (مجموعه مقالات همایش بین­المللی کتاب درسی دانشگاهی)، مقاله «چارچوب مرجع و نیاز به پرداختن به مهارت­های سطح بالای شناختی و فکری در کتاب­های درسی» ج 1، تهران: سمت.
زمخشرى، محمود(1407ق)، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی.
سمرقندى نصربن محمد(1416ق)، بحرالعلوم، بیروت، دارالفکر.
سیفی مازندرانی، علی­اکبر(1431ق)، مقیاس­الروایۀ، قم، انتشارات اسلامی.
سیوطى، جلال­الدین(1421 ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب­العربى.
سیوطى، جلال­الدین(1404ق)، الدرالمنثور، قم،کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
شوکانى محمد بن­على، 1414ق، فتح­القدیر، بیروت، دارالکلم­الطیب.
صدر، محمدباقر، بى‏تا، المدرسة القرآنیة: التفسیر الموضوعی والتفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم، بیروت، دارالتعارف.
صدوق، محمد بن­على(1378ق)، عیون أخبارالرضا علیه­السلام، تهران، نشر جهان.
طباطبایى، سیدمحمدحسین(1417ق)، المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
طبرانی، سلیمان بن­أحمد(1415ق)، المعجم­الکبیر، قاهره، مکتبة ابن­تیمیة.
طبرسى، فضل بن­حسن(1372)، مجمع­البیان، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن­جریر(1413ق)، دلائل­الإمامة، قم، بعثت.
طبرى، محمد بن­جریر(1412ق)، جامع­البیان، بیروت، دارالمعرفه.
طوسى، محمد بن­الحسن(1414ق)، الأمالی، قم، دارالثقافة.
طوسى، محمد بن­حسن(1417ق)، العدة، قم، چاپخانه ستاره.
طوسى، محمد بن­حسن(1420ق)، فهرست کتب­الشیعة، قم، مکتبة المحقق­الطباطبائی.
العلوانی، طه جابر(1423ق)، حوارات: فقه­التعارف وثقافةالتعایش، مجلة قضایا اسلامیة معاصرة، سال هفتم، شماره 22: ص44-22.
 غمامی، سیدمحمدعلی و اصغر اسلامی‌تنها(1395)، همشناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میان فرهنگی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فاضل لنکرانى، محمد(1396)، مدخل التفسیر، تهران، مطبة الحیدرى.
فراهیدى، خلیل بن­احمد(1409ق)، کتاب­العین، قم.
فضل­الله، سیدمحمدحسین(1419ق)، تفسیر من وحى­القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة والنشر.
فیض کاشانى، ملامحسن(1415ق)، تفسیر الصافى، تهران، انتشارات الصدر.
قرطبى، محمد بن­احمد(1364)، الجامع لأحکام­القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
قمى، على بن­ابراهیم(1367)، تفسیر قمى، قم، دارالکتاب.
کلینى، محمد بن­یعقوب(1407ق)، الکافی، تهران، دارالکتب­الإسلامیة.
مازندرانى، محمد بن­اسماعیل(1416ق)، منتهى المقال، قم، مؤسسه آل­البیت علیهم­السلام.
مامقانی، عبدالله(1393)، مقباس­الهدایۀ، قم، دلیل ما.
مجلسى، محمدتقى(1406ق)، روضةالمتقین، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
محقق قمى، میرزاابوالقاسم(1378ق)، قوانین­الأصول، قم، کتابفروشى علمیه اسلامیه.
محمد فهمی، عبداللطیف(1394ق)، مقاله هذا التعارف الإسلامی طریق الوحدة و القوة، مجله منبر الاسلام، شماره 11: ص116.
مرادی، فاطمه(1394)، «تعارف» و «تعامل معروف» دو اصل بنیادین در فرایند تمدنی، فصلنامة نقد و نظر، دوره 20، شماره 80، زمستان،صص 77-100.
مطهرى، شهید مرتضی(1380)، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا.
معرفت، محمدهادی(1380)، کاربرد حدیث در تفسیر، فصلنامه الهیات وحقوق، شماره 1، پاییز، صص146-141.
مقاتل بن سلیمان(1423ق)، تفسیر مقاتل بن­سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث.
مکارم شیرازى، ناصر(1424ق)،کتاب­النکاح، قم، انتشارات مدرسه امام على­بن­ابى­طالب علیه­السلام.
مکارم شیرازى، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب­الإسلامیة.
مولانا، حمید(1390)، دانش ارتباطات، تهران، موسسه انتشارات کتاب نشر.
مهریزی، مهدی(1389)، روایات تفسیری شیعه؛ گونه­شناسی و حجیت، فصلنامة علوم حدیث، دوره 15 ، شماره1، بهار، صص34-4.
المیلاد، زکی(2006م)، تعارف­الحضارات، دمشق، دارالفکر.
المیلاد، زکی(1438ق)، مقاله فکرة تعارف الحضارات وکیف تطورت؟، مجلة الفیصل: صص121-118.
نجاشی، احمد بن­على(1365)، رجال­النجاشی، قم، مؤسسة النشرالاسلامی.
نظام الدین، حسن بن­محمد(1428ق)، شرح­النظام، قم، دارالحجۀ.
نورى، حسین بن­محمدتقى(1408ق)، مستدرک­الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم­السلام.
نیشابورى، محمود بن ابوالحسن(1415ق)، إیجازالبیان، بیروت، دارالغرب­الاسلامى.
همدانی، مصطفی(1396)، نقد سازة معناشناختی «مدل ارتباطی منبع معنا» از منظر حکمت متعالیه ، دوفصلنامة علمی-پژوهشی حکمت صدرایی، سال ششم، شماره اول، پاییز و زمستان، صص109-120.
http://www. iqna.ir
خبرگزاری بین المللی قرآنی (ایکنا)-کد خبر: 3464628-تاریخ نشر: 14/10/1394
http://www.rasanews.ir/detail/News
خبرگزاری رسا-کد خبر: 319635-تاریخ نشر: 11/12/1394
Adler, Ronald B.& Roodma, George. Understanding Human Communication, 9th edition. New York: Oxford University Press, 2006.

Floyd, Kory. Interpersonal Communication: The Whole Story. McGraw-Hill, New york, 2th edition, 2011.

Wood, Julia T., Communication Mosaics: AN INTRODUCTION TO THE FIELD OF COMMUNICATION, Sixth Edition , Wadsworth, Cengage Learning, 2011.
Griffin, Em, A first look at communication theory , 8th ed. McGraw-Hill, 2009.
Berlo, David K, The Process of Communication : An Introduction to theory and Practice, new yurk: Holt Rinehart Winston 1960.