الگوی سیاستگذاری فرهنگی مبتنی بر نقش قاعده نفی‌سبیل (با تاکید بر آراء امام‌خمینی(ره))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 ریاست دانشگده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)

3 اندیشه سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و هلوم سیاسی، دانشگاه امام صادق، تهران

چکیده

پژوهش حاضر با بررسی دقیق مفاهیم مرتبط با نفی‌سبیل کفار بر مومنین و همچنین مفاهیم علمی و دینی سیاستگذاری با هدف ارائه الگویی از سیاستگذاری فرهنگی متناسب با بستر انقلاب اسلامی با تکیه بر آرا امام‌خمینی(ره) انجام گرفت. این پژوهش بر مبنای روش شناسی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای به مسئله پرداخته است. در دیدگاه امام‌خمینی(ره) قاعده نفی‌سبیل علاوه بر بعد تشریعی، بر بعد تکوینی نیز دلالت دارد و از این‌رو موجب شکل‌گیری دو جنبه تکوینی و تشریعی در سیاستگذاری فرهنگی جمهوری اسلامی شده که حکومت اسلامی و مردم باید به صورت توامان در امور مربوط به آن مشارکت داشته باشند. با تحلیل و بررسی دیدگاه‌های ایشان مشخص شد که بعد تشریعی برای نفی سبیل کفار در سیاستگذاری مشتمل بر دو جنبه ایجابی و سلبی است که در جنبه ایجابی محور اصلی اقدامات حکومت اسلامی نهادسازی، وحدت‌بخشی به سیاست‌های فرهنگی، فرهنگ‌سازی و فعالیت‌های فراملی و محور اقدامات مردم انتخاب و پشتیبانی از قانونگذاران و مجریان صالح و امر به معروف جهت گسترش اقدامات تربیتی و توسعه سیاست‌هایی است که از تسلط کفار جلوگیری کند؛ جنبه سلبی نیز با گفتمان‌سازی شکست ناپذیری اسلام و دشمن‌شناسی از سوی حکومت اسلامی و نهی از منکر از سوی مردم، برای ایجاد و گسترش استقلال متمرکز است. نتیجه سیاستگذاری فرهنگی صحیح در بعد تشریعی باید رفع موانع برای تحقق بعد تکوینی باشد که به سبب تحقق بعد تکوینی نفی سبیل در سیاستگذاری، نصرت الهی و پیروزی نهایی ظهور می‌یابد که این ظهور چرخه‌ای ایجاد میکند که باعث تقویت سیاست‌های بعد تشریعی نیز میشود.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. آلوسی، سیدمحمود (۱۴۱۵ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
  3. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمدبن‌علی (1413)، من لایحضره الفقیه، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
  4. ابن‌منظور (جمال‌الدین، محمدبن‌مکرم) (١۴١۴ق)، لسان العرب، پانزده جلدی، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع دار صادر، چاپ سوم.
  5. ابوالحسنی (منذر)، علی (۱۳۱۷ق)، «فراتر از روش آزمون و خطا»، به‌نقل‌از روزنامه ثریا، سال دوم، شمارة ۱۳.
  6. ابوالقاسمی، محمدجواد (۱۳۸۵)، شناخت فرهنگ، تهران، عرش‌پژوه.
  7. احمدوند، محسن، سیدمحمدتقی قبولی درافشان و محمدتقی فخلعی (1395)، «نگرشی نو در مفاد قاعدة نفی‌سبیل و نسبت سنجی آن، با اصل عدالت در روابط بین‌المللی»، مجلة کاوشی نو در فقه، سال 23، شمارة 1، 123ـ149.
  8. امام خمینیŠ، سیدروح‌الله (1377)، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از دیدگاه امام خمینیŠ / (تبیان: آثارموضوعی؛ دفتربیست ویکم) {ویرایش2}، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  9. ــــــــــ (1384)، جایگاه مردم در نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینیŠ، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  • ــــــــــ (1378)، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینیŠ (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها)، ج3، 12ـ15، 19، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  1. اندرسون، جمیز (۱۳۸۵)، «مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری عمومی»، ترجمة کیومرث اشتریان، فصلنامة فرهنگ و اندیشه، سال 5، شمارة 18.
  2. انصاری، شیخ‌مرتضی (1410ق)، المکاسب، بیروت، نعمان.
  3. بجنوردی، سیدمیرزاحسن (1426)، القواعد الفقهیه، ج1، تحقیق مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، قم، منشورات دلیل ما.
  4. بحرانی، سیدهاشم (۱۴۱۶ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول.
  5. تابان، محمد، اردشیر شیری، مهدی اکبرنژاد و صفورا یوسفیان (1395)، «نظام‌سازی اسلامی در حوزه اجتماعی از منظر علم مدیریت و فقه اسلامی»، مجلة پژوهش‌های علم و دین، سال 7، شمارة 14، ص2ـ24.
  6. ثعالبی، عبدالرحمن (۱۴۱۸ق)، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
  7. جمشیدی‌ها، غلامرضا و قاسم زائری (1387)، «سیاست‌گذاری فرهنگی پیامبر اسلامˆ»، مجلة زن در توسعه و سیاست، سال 6، شمارة 4، ص5ـ 38.
  8. جوزی، زهرا (1393)، تبیین فلسفی ـ عرفانی تطابق عالم تکوین و تشریع، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه قم، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی.
  9. حسنی، محمد (1383)، «دیدگاه ارزش‌شناسی محمدحسین طباطبایی»، مجلة مقالات و بررسی‌ها، شمارة 80.
  10. خان‌محمدی، یوسف (1386)، «دولت و سیاست‌گذاری فرهنگی از دیدگاه امام خمینیŠ»، مجلة مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال 11، شمارة 2، ص4ـ 38.
  11. خانی، حسین (1389)، «مؤلفه‏‌های نظری اقتدار ملی در سیاست خارجی اسلامی، با تأکید بر اندیشه‏های امام خمینیŠ»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال 13، شمارة 49، ص149ـ 169.
  12. دروزه، محمدعزت (۱۳۸۳ق)، التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه.
  13. رجبی (دوانی)، محمدحسن (1378)، زندگینامه سیاسی امام خمینیŠ، ج1، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  14. رضایی، مجید و سیدمحمدعلی هاشمی (1391)، «بازخوانی قاعدة نفی‌سبیل با رویکردی به اندیشه امام خمینیŠ»، پژوهشنامة متین، سال 14، شمارة 57، ص62 ـ86.
  15. رضایی، محمد، نفیسه حصارکی و محمدعلی خلیلی اردکانی (1398)، «سه اپیزود انقلاب فرهنگی: از پیدایی تا نهادینگی»، مجلة جامعه‌شناسی تاریخی، سال ۱۱، شمارة ۲، ص۱۱۷ـ۱۴۶.
  16. زارعی، بهادر، علی زینی‌وند و کیمیا محمدی (1393)، «قاعدة نفی‌سبیل در اندیشة اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة مطالعات انقلاب اسلامی، سال 11، شمارة 36، 167ـ182.
  17. سورآبادی، ابوبکر عتیق‌بن‌محمد (۱۳۸۰)، تفسیر سور آبادی، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول.
  18. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (۱۴۲۵ق)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الأساسیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  19. سیمایی صراف، حسین (1379)، «بررسی قاعده نفی‌سبیل و بعضی از نمودهای آن در فقه و حقوق»، نشریة دادرسی، سال؟؟؟؟، شمارة 20.
  • شاهرودی، محمدرضا، امیر پهلوان منصور و علی‌اکبر احمدی (1396)، «جهاد و اسارت از دیدگاه قرآن و اهل بیت‰، انگیزه‌ها ‌و اهداف»، دوفصلنامة پژوهش‌های قرآن و حدیث، دورة 50، شمارة 2، ص227ـ 249.
  1. شایق، حافظه، محمود حایری و علی تولایی (1390)، «تأملی در تأثیر قاعدة نفی‌سبیل بر احکام خانواده»، مجلة پژوهش‌های فقهی، دورة 7، شمارة 2، ص113ـ 138.
  2. شریف‌مرتضی، علی‌بن‌حسین (١۴٠۵ق)، رسائل الشریف المرتضی (چهار جلدی)، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول.
  3. شکاری، روشنعلی، سیدحمیدرضا ملیحی و محمدسعید ممتازنیا (1396)، «واکاوی فقهی آیه نفی‌سبیل و ادله هم‌سو و شمول آن نسبت به مناصب انتخابی در دولت مدرن»، نام مجله؟؟؟، دورة ۱، شمارة ۲۱، ص32ـ46.
  4. شورای عالی انقلاب فرهنگی، اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1371.
  5. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1427ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
  6. ــــــــــ (1372ش)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، انتشارات صدرا.
  7. علیدوست، ابوالقاسم (1383)، «قاعدة نفی‌سبیل»، مجلة مقالات و بررسی‌ها، دفتر 76، شمارة 3، ص232ـ253.
  8. عیسی‌نیا، رضا (1386)، انقلاب و مقاومت اسلامی در سیره‌ امام خمینیŠ، تهران، نشر عروج.
  9. غزالی، ابوحامد محمد (1351)، احیاء علوم الدین (8 جلدی)، ترجمة مؤیدالدین محمد خوارزمی به‌کوشش حسین خدیوجم، تهران، انتشارت بنیاد فرهنگ ایران.
  10. فارابی، ابونصر (1376)، السیاسة المدنیة، ترجمة حسن ملکشاهی، تهران، سروش.
  11. فاضل جواد، جوادبن‌سعید (۱۳۶۵)، مسالک الأفهام الى آیات الأحکام، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم.
  12. فاضل موحدی لنکرانی، محمد (١۴١۶ق)، القواعد الفقهیه (للفاضل) (یک جلدی)، قم، چاپخانه مهر، چاپ اول.
  13. فخررازی، محمد (۱۴۲۰ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
  14. قرشی، سیدعلی‌اکبر (١۴١٢ق)، قاموس قرآن (7جلدی)، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ ششم.
  15. قطب، سید (۱۴۱۲ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، چاپ هفدهم.
  16. کوش، دنی (۱۳۸۱)، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمة فریدون وحیدا، تهران، سروش.
  17. گوردون، کریستوفر و سایمون ماندی (1383)، دیدگاه‌های اروپایی سیاست فرهنگی، ترجمة هادی غبرایی، تهران، دفتر پژوهش‌های ‌فرهنگی.
  18. محقق حلی، ؟؟؟؟ (1409ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحرام و الحلال، با تعلیقات شیرازی، تهران، استقلال.
  19. مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، «نقش حوزة علمیه در سیاست‌گذاری فرهنگی»، مجلة پاسدار اسلام، سال چندم؟؟؟؟، شمارة 356، ص12ـ13.
  20. مصطفوی، حسن (١۴٠٢ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (14 جلدی)، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، چاپ اول.
  21. مصلایی‌پور، عباس (1394)، «الگوی سیاست‌گذاری فرهنگی در قرآن کریم»، دوفصلنامة قرآن و روشنگری دینی، دورة 2، شمارة 3، ص57ـ76.
  22. مقتدایی، مرتضی و علیرضا ازغندی (1395)، «آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة تخصصی علوم سیاسی، سال 12، شمارة 34، ص7ـ26.
  23. مکارم شیرازی، ناصر (1370ش)، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه الامام علی‌بن‌ابی‌طالب‌†.
  24. ملکی، محمد (۱۳۸۱)، «دانشجویان و انقلاب فرهنگی»، مجلة بازتاب اندیشه، سال ؟؟؟؟، شمارة ۳۲، ص۴6ـ50.
  25. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، قم، مهر.
  26. وحدتی، مهرداد (مترجم) (1395)، صنایع فرهنگی: مانعی بر سر راه آینده فرهنگ، ترجمه از انتشارات یونسکو، تهران، مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر.
  • هاشمی، سیدمحمدعلی (1394)، «بازخوانی قاعده نفی سبیل»، نشریه پرتو وحی، سال؟؟؟؟، شمارة 3.
  1. همایون، محمدهادی و نادر جعفری هفتخوانی (1387)، «درآمدی بر مفهوم و روش سیاست‌گذاری فرهنگی درس‌هایی برای سیاست‌گذاران»، مجلة اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، سال 2، شمارة 2، ص5ـ35.
  2. یاقوتی، ابراهیم و فاطمه عرب احمدی (1398)، «آزادی مقاومت در اندیشه فقه سیاسی انقلاب اسلامی ایران با رویکرد بر نظر امام خمینیŠ»، نشریه متین، دورة 21، شمارة 84، ص152ـ171.

Devlin, R., & Pothier, D. (Eds.) (2006), Critical disability theory: Essays in philosophy, politics, policy, and law. UBC press.

Krone, R. (1980), System Analysis and Policy Sciences, USA, John Whley and sons.

McConnell, A. (2010), Understanding Policy Success: Rethinking Public Policy. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Peters, g., & Pierre, J. (Eds.) (2006), Handbook of Public Policy: Sage Publication.

Sabatier, P.A., and Weible, C.M. (2005) “Innovations in the advocacy coalition framework”. Paper presented at the American Society for Public Administration.