نسبت مفهومی فرهنگ و دین بر مبنای حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم ع، عضو هیئت‌ علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی

چکیده

در ادبیات علمی گاهی دین را یکی از ارکان هر فرهنگ می‌شمرند؛ و بعضی مواقع فرهنگ را یکی از بخش‌های دین معرفی می‌کنند. نسبت میان این دو مفهوم، مسئله‌ای است که این پژوهش در مقام پاسخگویی به آن است. برای این کار از روش تحلیل منطقی مفاهیم و قیاس برهانی فلسفی استفاده و تلاش شده است، مبتنی بر حکمت متعالیه، گامی برای پاسخگویی به این پرسش برداشته شود. از منظر حکمت متعالیه، فرهنگ همان معانی عقلانی و یا خیالی است که به ‌وسیله اتحاد انسان‌ها با آنان، از مسیر اراده انسانی، در جامعه بشری، ظرفیت بروز و ظهور پیدا کرده است و در قالب الگوهای رفتاری، نمادها، ارزش‌ها و... خودنمایی می‌کند. دین نیز عبارت است از مسیری که هر انسان در طول حیات خود، با کسب علم و عمل طی می‌کند که از طریق متحد شدن با ایمان حاصل می‌شود. همان‌طور که باورها، ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی ممکن است موصوف به حق یا باطل باشد، ایمان‌ها، اخلاقیات و احکام دینی نیز می‌توانند حق یا باطل باشند. در این میان دین حق، همان صراط مستقیمی است که حقیقتِ آن، مسیر زندگی انسان کامل است و باطن آن به ‌صورت پلی بر فراز جهنم، در قیامت متمثل می‌شود؛ اما فرهنگ، همان حقایق ایمانی است که توسط اراده انسان، در محیط جامعه بروز و ظهور یافته است. درمجموع می‌توان گفت دین، همان فرهنگِ لابشرطِ از وجود اجتماعی و فرهنگ همان دین به شرط حضور در جامعه است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، 1989م، الحدود، قاهره، الهیئه المصریه.
    2. آشوری، داریوش، 1386، تعریف و مفهوم فرهنگ، تهران، انتشارات آگه.
    3. بختیاری، محمدعزیز و حسامی فاضل، 1382، درآمدی بر نظریه‌های اجتماعی دین، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    4. پارسانیا، حمید، 1391، جهان­های اجتماعی، قم، کتاب فردا.
    5. ------، 1387، نسبت علم و فرهنگ، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ش2، ص 88-92.
    6. پاکتچی، احمد، 1390، درس‌نامه نشانه­شناسی فرهنگ، تهران، دانشگاه امام صادق7.
    7. جوادی آملی، عبدالله، 1379، معرفت­شناسی در قرآن، تنظیم حمید پارسانیا، قم، اسراء.
    8. ------، 1383، توحید در قرآن، قم، اسراء.
    9. ------، 1385، هدایت در قرآن، قم، اسراء.
    10. ------، 1386، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، تحقیق حمید پارسانیا، قم، اسراء.
    11. ------، 1387. دین­شناسی، قم، اسراء.
    12. ------، 1387، نسبت دین و دنیا، قم، اسراء،
    13. ------، 1388، ادب فنای مقربان، قم، اسراء.
    14. ------، 1388، تسنیم (تفسیر ترتیبی قرآن کریم)، قم، اسراء.
    15. ------، 1389، فلسفه حقوق بشر، قم، اسراء.
    16. ------، 1389، ولایت‌فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم، اسراء.
    17. حسن بن علی علیه‌السلام، 1409ق، التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری، قم، مدرسه الامام المهدی، 1409ق.
    18. حسن­زاده آملی، حسن، 1387، ولایت تکوینی، قم، نشر قیام.
    19. خسروپناه، عبدالحسین، 1389، دین­شناسی، تهران، کانون اندیشه جوان.
    20. سید رضی، 1388، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، مشهور.
    21. شاکرین، فاطمه، 1391، هستی­شناسی جامعه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
    22. شجاعی زند، علیرضا، 1380، دین جامعه و عرفی شدن جستارهایی در جامعه‌شناسی دین، تهران، نشر مرکز.
    23. شیرازی، محمد صدرالدین، 1360، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه. تهران، موسسه تحقیقات فرهنگی.
    24. ------، 1363. مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
    25. ------، 1375. رساله اتحاد العاقل و المعقول، از مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تهران، انتشارات حکمت.
    26. ------، 1375. رساله شواهد الربوبیه، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، انتشارات حکمت.
    27. ------، 1381، کسر الاصنام الجاهلیه، تهران، بنیاد حکمت صدرا.
    28. ------، 1382، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح ن‍ج‍ف‍ق‍لی‌ ح‍بیبی‌، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    29. ------، 1383، شرح اصول الکافی، تحقیق محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    30. ------، 1981، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    31. صدوق محمد بن علی بن بابویه، 1403ق، معانی الاخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    32. طوسی، نصیرالدین، 1361، اساس الاقتباس، تهران، دانشگاه تهران.
    33. العروسی، عبد علی، 1415، تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان.
    34. فرهادپور، مراد، 1371، عقل افسرده: نکاتی درباره وبر و ماندارین های آلمانی، فصلنامه فرهنگ، ش12، ص112-134.
    35. فکوهی، ناصر، 1386، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران، نشر نی.
    36. قائمی‌نیا، علیرضا، 1379، درآمدی بر منشأ دین، قم، انتشارات معارف.
    37. کوزر، لوییس، 1387، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی.
    38. کوش، دنی، 1389، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمه فریدون وحیدا، تهران، سروش.
    39. محقق داماد، سید مصطفی و جان­محمدی محمدتقی، 1390، انسان و تعالی روایت اصالت وجودی از انسان، ماهنامه خردنامه، ش 66، ص 109-120.
    40. مطهری، مرتضی، 1388، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    41. مهدوی کنی، محمدسعید، 1387، دین و سبک زندگی، تهران، دانشگاه امام صادق7.
    42. میلنر آندرو و جف براویت، 1385، درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه جمال محمدی، تهران، انتشارات ققنوس.