نقش محوری کلّیت سِعی بر مبنای اصالت وجود در تبیین دلالت‌های فرهنگی- اجتماعی روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

چکیده

در حیطة چیستی فرهنگ، تاکنون فراوان سخن گفته شده، اما کمتر از مبانی رفیع فلسفه و عرفان اسلامی در هستی‌شناسی این مقولة اجتماعی استفاده شده است. شاید یکی از علل آن اعتباری بودن حیات اجتماعی و فاصلة مبانی فرااعتباری فلسفه و عرفان اسلامی از چنین امور اعتباری است. اما به نظر می‌رسد ساحاتی از اجتماع، به‌ویژه ابعاد فرهنگی آن، ساحاتی کاملاً فرااعتباری هستند و در نتیجه، می‌توانند مدخل خوبی برای ورود عمیق مبانی فلسفه و عرفان اسلامی در حیطه مباحث علوم اجتماعی باشند. در این زمینه و برای تبیین ابعاد فرااعتباری فرهنگ، می‌توان بر مبنای اصالت وجود از «کلّیت سِعی» و وجودی سخن گفت و پس از تبیین فلسفی چنین کلیتی وجودی، نشان داد که فرهنگ، مصداق بارزی از کلّیت سِعی است و به صورتی کاملاً حقیقی، منشأ اتحاد وجودی افراد اجتماع در ساحت‌های فرامادی جامعه می‌شود. از ثمرات مهم این نوع هستی‌شناسی فرهنگ، فهم عمیق‌تر دلالت‌های فرهنگی برخی روایات است که دلالت‌های آنها کمتر در ادبیات علمی علوم اجتماعی وارد شده‌ است. این مقاله به دو نمونه از مهم‌ترین این دلالت‌های فرهنگی در تبیین رابطة امام و امّت و همچنین رابطة اهالی امّت با یکدیگر در قالب «اخوّت اسلامی» اشاره می‌گردد و نشان داده می‌شود که در حقیقت، محور فرهنگ اصیل جامعة ایده‌آل اسلامی بر پایة همین درک فرااعتباری از نسبت امام و امّت و نسبت اهالی امّت با یکدیگر استوار است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، 1363، تحف العقول، قم، جامعة مدرسین.
  2. بحرانی،  هاشم، 1374، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه.
  3. برقی، احمد بن محمّد، 1371، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه.
  4. پارسانیا، حمید، 1391، جهان‌های اجتماعی، قم، کتاب فردا.
  5. حسن‌زاده آملى، حسن، 1365، هزار و یک نکته،‏ تهران‏، رجاء.
  6. رضی، محمّد بن حسین، 1414ق، نهج البلاغه، قم، هجرت.
  7. سبزواری، حاج ملّا هادی، 1360، تعلیقات علی شواهد الربوبیه‏، مشهد، المرکز الجامعى للنشر.
  8. ـــــــــــــــــــــــ ، 1369، شرح المنظومه، تهران، نشر ناب، ج2
  9. جوادی آملی، عبدالله، 1386، رحیق مختوم، قم، اسراء.
  10. ـــــــــــــــــــ ، 1391، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، به کوشش لک‌زایی، شریف، قم، بوستان کتاب، 1391، دفتر اول و سوم
  11. صدوق، 1414ق، اعتقادات الإمامیة و تصحیح الاعتقاد، قم، کنگرة شیخ مفید.
  12. ــــــ ، 1400ق، أمالی الصدوق، بیروت، اعلمی.
  13. ــــــ ، 1376، امالی الصدوق، تهران، کتابچی.
  14. طباطبائی، محمد حسین، بی‌تا، الانسان و العقیده، چ دوم، قم، باقیات.
  15. ــــــــــــــــــــــ ، 1417، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
  16. ــــــــــــــــــــــ ، 1388، نهایة الحکمه، قم، مؤسسة امام خمینی.
  17. طبرسی، 1403ق، الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد، نشر المرتضی.
  18. فیض کاشانی، 1375، اصول المعارف، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
  19. کلینی، محمد بن یعقوب، 1407ق،الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  20. کوفی اهوازی، 1404ق، المؤمن، قم، امام مهدی.
  21. مجلسی، محمد باقر، 1403ق، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
  22. مصباح یزدی، محمد تقی، 1379، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
  23. ملّاصدرا، 1366، تفسیر قرآن کریم، قم، بیدار.
  24. ـــــــ ، 1981، الأسفار الأربعه، بیروت، دار احیاء التراث.
  25. ـــــــ ، 1360، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه‏، مشهد، المرکز الجامعى للنشر.
  26. ـــــــ ، 1363، المشاعر، تهران، کتابخانة طهوری.

ـــــــ ، 1363، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسة