نقد نظریۀ «اصالت فرهنگ بر اساس آموزه‌های فلسفی حکمت متعالیه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفۀ غرب معاصر، دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه امام صادق(علیه السلام)

چکیده

دربارة مسئلۀ «عاملیت- ساختار»، سه دیدگاه کلی وجود دارد: برخی جانب عاملیت را گرفته‌اند؛ برخی جانب ساختار را؛ و برخی دیگر سعی کرده‌اند نظریاتی میانی ارائه کنند. نظریۀ «اصالت جامعه»، که از سوی برخی متفکران مسلمان ارائه شده، راه‌کاری است میانی برای جمع میان عاملیت و ساختار. این نظریه دارای دو صورت‌بندی است. صورت‌بندی اولیۀ آن توسط علّامه طباطبائی و شهید مطهّری مطرح شده است که در تأیید مدعای خود، صرفاً به برخی شواهد قرآنی و تجربی استناد می‌کنند. اما صورت‌بندی جدید آن، که توسط دکتر پارسانیا ارائه شده و با نام «اصالت فرهنگ» شهرت یافته است، برای دفاع از آموزۀ «اصالت جامعه»، به دلیلی پیشینی و فلسفی متمسک می‌شود. استدلال دکتر پارسانیا به طور خاص، مبتنی بر دو آموزۀ حکمت صدرایی است: اصل «اتحاد علم، عالم و معلوم»، اصل «سِعی بودن کلی». مقالۀ حاضر پس از تقریر صورت‌بندی اولیه و صورت‌بندی جدید نظریۀ «اصالت جامعه»، صورت‌بندی جدید آن را نقد می‌کند و نشان می‌دهد که این نظریه از تبیین ویژگی‌های اصلی فرهنگ ناتوان است.

کلیدواژه‌ها


  1. پارسانیا، حمید، 1380،چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری، علوم سیاسی، مؤسسۀ باقرالعلوم، ش14
  2. ــــــــــــــ ، 1392، جهان‌های اجتماعی، چ دوم، قم، کتاب فردا.
  3. دورکیم، امیل، 1387، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمّد کاردان، چ هشتم، تهران، دانشگاه تهران.
  4. روح الامینی، محمود، 1379، زمینۀ فرهنگ‌شناسی، چ پنجم، تهران، عطّار.
  5. سبزواری، حاج مولی هادی، 1369، شرح المنظومه، تهران، ناب.
  6. سوزنچی، حسین، 1385، اصالت فرد، جامعه یا هردو؛ بررسی تطبیقی آراء شهید مطهّری و استاد مصباح یزدی، نشریۀ قبسات، ش 42.
  7. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی، 1361، العرشیه، تهران، مولی.
  8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، 1360، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، ط. الثانیه، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
  9. طباطبائی، محمّد حسین، 1387، روابط اجتماعی در اسلام، ترجمۀ محمّد باقر حجّتی، قم، بوستان کتاب.
  10. مالینوفسکی، برانیسلاو، 1387، نظریۀ علمی فرهنگ، ترجمه منوچهر فرهومند، چ دوم، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  11. مطهّری، مرتضی، 1372، جامعه و تاریخ، چ پنجم، تهران، صدرا.
  12. ـــــــــــــــ ، 1390، فلسفۀ تاریخ، ج4، چ ششم، تهران، صدرا.

13.Taylor, Edward, 1959, Primitive Culture, Vol.1, London.