تبیین نقش فرهنگی مسجد در توسعة هویت اسلامی و ارتقاء پایداری اجتماعی محله (نمونه موردی: مسجد امام سمنان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران

2 کارشناس ارشد معماری، دپارتمان مهندسی معماری، دانشکده فنی پسران سمنان، دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان سمنان، ایران.

چکیده

حمایت از زندگی اجتماعی و فرهنگی از طریق ارتقاء فضاهای عمومی مانند مساجد، برای درگیر کردن مردم و شهر، افزایش ارزش‌های فرهنگی و ایجاد ساختارهای با هویت، ضروری است. همچنین کالبد مساجد در معماری شهرهای جدید، انعکاس‌دهندة هویت محله‌های امروزی نمی‌باشند. بنابراین هدف این پژوهش، تبین نقش فرهنگی مسجد و اولویت‌بندی شاخص‌های کالبدی آن‌ به عنوان فضای عمومی برای توسعة هویت اسلامی و ایجاد پایداری اجتماعی در محله می‌باشد. بنابراین با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا شاخص‌های فرهنگی مسجد طبق معیارهای پایداری اجتماعی، با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیارة شباهت به گزینه ایده‌آل (تاپسیس)، اولویت‌بندی شده است. در ادامه با برداشت میدانی و تکمیل پرسشنامه توسط ساکنین محله و کارشناسان، نقش فرهنگی مسجد امام سمنان در هویت اسلامی کالبد محله، با استفاده از تکنیک تحلیلی سوات و با بهره‌گیری از روش ای- اچ- پی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مؤلفه داشتن کاربری‌های مکمل و ارائه خدمات عمومی در اولویت اول شاخص‌های فرهنگی مسجد در توسعة هویت اسلامی و ایجاد پایداری اجتماعی، قرار گرفته است. بنابراین باید مساجد از دیدگاه کل‌نگرانه و عملکردی در ساختار شهرها در نظر گرفته شود و فعالیت‌های متنوع و درخور شخصیت مسجد در آن جریان داشته باشد تا با جذب گروه‌های مختلف اجتماعی، باعث اجتماع‌پذیری مساجد شود.

کلیدواژه‌ها


ادریسی خسروشاهی، نازیلا. و پناهی، سیامند. باقری مهکی، مهدی. (1390)، نقش مساجد محله­ای در توسعه شهری پایدار، دومین همایش ملی معماری پایدار، همدان، مرکز آموزشی و فرهنگی سما.
پورجعفر، ممحمدرضا. تقوایی، علی اکبر. معروفی، سکینه. (1391)؛ جایگاه فضاهای «مذهبی اسلامی» در طرح­های توسعه شهری معاصر (بررسی طرح جامع تهران و طرحهای تفصیلی 5 منطقه از تهران)، نشریه نقش جهان، سال 2، شماره 2، صص 19- 30.
تقوایی، علی اکبر. معروفی، سکینه. (1389)؛ ارزیابی نقش مساجد در ارتقاء کیفیت محیط، مطالعه موردی: مسجد امام تهران، نشریه مدیریت شهری، شماره 25، صص 219- 234.
جعفرمحمدی، سمانه. حمزه­نژاد، مهدی. (1394)؛ ترکیب متعادل هیجان و آرامش در مسجد امام اصفهان، نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 20، صص 17- 25.
حمزه­نژاد، مهدی. عربی، مائده. (1393)؛ بررسی اصالت اسلامی ایرانی در مساجد نوگرای معاصر، مطالعه موردی: طرح مسجد چهاراه ولی­عصر (عج) تهران، نشریه مطالعات ایرانی اسلامی، شماره 15، صص 47- 61.
دل­زنده، علی. و ذوالفقارزاده، حسین. جباری، سهیل. (1393)، بازتعریف مسجد و جایگاه آن در محوریت تعاملات اجتماعی شهر اسلامی، کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران.
ستاری ساربانقلی، حسن. (1378)؛ راهکارهای طراحی شهری در بافت سنتی تبریز با مفهوم توسعه­ی پایدار، اولین همایش مدیریت توسعة پایدار در نواحی شهری، تبریز.
سعادت­جو، پریا. حمزه­نژاد، مهدی. نقره­کار، عبدالحمید. (1392)؛ تحلیلی بر سیر تحول مفاهیم و الگوی کالبدی مساجد در دوره­های چهارگانه معماری ایرانی، نشریه مطالعات ایرانی اسلامی، شماره 13، صص 15- 30.
سلطانی، فرخنده. آیینی، سجاد. حمزه­نژاد، مهدی. (1396)، نقش مسجد معاصر در ارتقاء پایداری اجتماعی (نمونه موردی: محلات قدیمی و جدید شهر مشهد)، کنفرانس معماری ایران؛ گذشته، حال و آینده، مشهد، مؤسسة آموزش عالی اقبال لاهوری.
شریف­مقدم، فاطمه. امیری، مریم. (1394)، ارزیابی جایگاه مسجد در ارتقاء کیفیت فضای شهر اسلامی، کنفرانس بین­المللی انسان، معماری، مهندسی راه و ساختمان و شهر، همدان.
شریفی­سلیم، علیرضا. مؤمنی، منصور. (1394)، مدل­ها و نرم­افزارهای تصمیم­گیری چند شاخصه، چاپ سوم، تهران: انتشارات مؤلف.
شیری­گرمی، سعید. (1393)، ویژگی­های کالبدی مسجد بر مبنای ارتقاء تعاملات اجتماعی، کنفرانس ملی شهرسازی و مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران.
صارمی، حمیدرضا. خدابخشی، سحر. خلاق­دوست، متین. (1395)؛ بررسی تطبیق و جهت­گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 24، صص 65- 84.
صمیمی­فر، فاطمه. و حمزه­نژاد، مهدی. (1391)، استخراج اصول شکل­دهنده­ی پایداری اجتماعی در محلات مسکونی براساس اخلاق اسلامی، همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، مشهد، مؤسسه آموزش عالی خاوران.
فلاحت، محمدصادق. (1384)، نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد، نشریه هنرهای زیبا، شماره 22، صص 35- 42.
قوچانی، محیا. فتحیه، فرهاد. (1396)، بازآفرینی نقش حیاط مساجد به عنوان فضای باز عمومی در ایجاد پایداری اجتماعی، سومین کنفرانس جامع مدیریت شهری ایران با رویکرد زیرساخت­ها، خدمات و توسعه پایدار شهری، دانشگاه تهران.
کیخای مقدم، محمدمهدی. (1394)؛ نقش مساجد در مدیریت شهری با توجه به بیداری اسلامی، دومین کنگره بین­المللی تفکر و پژوهش دینی، اداره کل تبلیغات اسلامی استان اردبیل.
محمدیان­منصور، صاحب. (1386)، سلسله مراتب محرمیت در مساجد ایرانی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 29، صص 59- 68.
مرتضی، هشام. (1387)، اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام، ترجمه ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
مشکینی، ابوالفضل. حمزه­نژاد، مهدی. قاسمی، اکرم. (1394)؛ تدقیق مفهومی و تشریح راهکارها و شاخص­های تحقق­سنجی چهار اصل مسجدمحوری، محله­محوری، درون­گرایی و طبیعت­گرایی در شهر ایرانی اسلامی، نشریه پژوهش­های معماری اسلامی، سال 3، شماره 8، صص 18- 33.
معتمدی­شفیق، شیوا. ذوالفقارزاده، حسن. (1394)؛ بررسی جایگاه نیایش در معماری گذشته و معاصر ایران، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، مؤسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی شیراز.
مهدوی­نژاد، محمد جواد. مشایخی، محمد. (1389)، بایسته­های طراحی مساجد براساس کارکردهای فرهنگی- اجتماعی، نشریه آرمانشهر، شماره 5، صص 65- 78.
نقی­زاده، محمد. (1378)؛ صفات شهر در متون اسلامی، نشریه­ هنرهای زیبا، شماره­ 5، صص 92-79.
نقی­زاده، محمد. (۱۳۸۶)؛ ادراک زیبایی و هویت شهر (در پرتو تفکر اسلامی)، اصفهان: انتشارات شهرداری اصفهان.
نقی­زاده، محمد. (1392)؛ جایگاه مسجد در طراحی شهر اسلامی، نشریه کتاب ماه هنر، شماره 179، صص 20- 40.
Bramley, G. N. Dempsey, et al. (2006) “what is social sustainability and how do our existing urban forms perform in nurturing it”. In: Sustainable communities and green futures’ conference. London, UK: Bartlett School of Planning, University College London.
Glasson, J., Wood, G. (2009), urban regeneration and impact assessment for social sustainability, Impact assessment and project appraisal, 11(4): 283.
Martin. P.J. (2001), Speech delivered to the Conference on The European Social Agenda and the EU’s International Parters, The Social Dimensions of Sustainable Development , Brussels.
Overton, J. (1999), Strategies for Sustainable Development, Zed books, London and Newyork city.
Santopuoli, G., Marchetti, M. & Giongo, M. (2016), Suppotring policy decision makers in the establishment of forest plantations, using SWOT analysis and AHPs analysis. Land Use Policy, 549- 558.
Thin, N., Lockhart, C., Yaron, G. (2002), Conceptualizing social sustainable development, Paper prepared for DFID and the world bank, DFID. Mimeo.
Weingaertner , C., Moberg, A. (2011), Exploring social sustainability: learning from perspectives on urban development and companies and products, sustainable development, 22(2), 122- 133.