روش شناسی بنیادین نظریه فرهنگی استوارت هال با رویکرد انتقادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم ع

2 دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

نظریه‌های علمی را می‌توان در بستر فرهنگی شکل‌گیری خود مطالعه و عوامل شکل‌گیری آن‌ها را تحلیل کرد. یکی از نظریات فرهنگی مطرح در اواخر سده بیستم و اوایل سده بیست‌ویکم، نظریه فرهنگی استوارت هال است. این مقاله درصدد روش‌شناسی انتقادی مبانی معرفتی و غیرمعرفتی نظریه فرهنگی هال است. نتایج بررسی حاضر نشان می‌دهد که مبانی غیرمعرفتی نظریه استوارت هال را می‌توان در شخصیت حاشیه‌نشین وی و روزگار حاکمیت تاچریسم در فضای سیاسی اجتماعی انگلستان خلاصه کرد. مبانی معرفتی نظریه فرهنگی هال را می‌توان در ساختارگرایی، اهمیت بخشیدن به قدرت سیاسی و اقتصادی، نشانه‌شناسی، فرهنگ‌گرایی و تأثیرپذیری از مکاتب و نظریه‌های مختلفی مانند نظریه هژمونی گرامشی، قدرت فوکو، بازی‌های زبانی ویتگنشتاین، نشانه‌شناسی بارت و نظام ارزشی پارکین ردیابی کرد. در بررسی انتقادی مبانی نظریه فرهنگی استوارت هال می‌توان گفت در رابطه بین عامل و ساختار، هال بیشتر به ساختار نزدیک می‌شود تا عامل، در رابطه فرهنگ با سایر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگ را ذیل سیاست و اقتصاد قرار می‌دهد و در نسبت میان علوم طبیعی و علوم فرهنگی، به غلبه علوم فرهنگی بر علوم دیگر گرایش دارد. حال آن‌که بر اساس حکمت اسلامی، ساختارها به‌رغم قدرتمند بودن، فاقد قدرت مستحیل کننده عامل هستند. همچنین روابط حوزه‌های مختلف اجتماعی اعم از اقتصاد، سیاست و فرهنگ کاملاً در هم تنیده‌ است و در صورت قائل شدن به استقلال این حوزه‌ها، فرهنگ قدرت محوری دارد. در هنگامه چالش یافتن علوم طبیعی در مقابل قدرت یافتن علوم فرهنگی، با وجود جایگاه وحی و مبانی مستحکم علم دینی، علوم فرهنگی ریشه‌ای در اندیشه اسلامی پیدا نمی‌کند؛ و سرانجام آن‌که معنا در حکمت اسلامی، برخلاف اندیشه هال، نه برساخته‌ای اجتماعی، بلکه واجد ذات و ریشه در حقیقت و نفس‌الامر است.

کلیدواژه‌ها


  1. استریناتی، دومینیک، 1388، مقدمه­ای بر نظریه­های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک نظر، تهران، گام نو.
  2. استوری، جان ، 1389، مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه، ترجمه حسین پاینده، تهران، آگاه.
  3. اسمیت، فیلیپ، 1383، درآمدی بر نظریه فرهنگی، ترجمه حسن پویان، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی.
  4. بارت، رولان، 1389، پیام عکس، ترجمه راز گلستانی‌فر، تهران، مرکز.
  5. بهار، مهری، 1392، مطالعات فرهنگی؛ اصول و مبانی، تهران، سمت.
  6. پارسانیا، حمید، 1390،  روش­شناسی انتقادی حکمت صدرایی قم، کتاب فردا.
  7. ------- ، 1391، جهان­های اجتماعی، قم، کتاب فردا.
  8. پارسانیا، حمید و سلطانی، مهدی، 1390،  بازخوانی جهان‌های اجتماعی جامعه‌شناسی پدیده شناختی بر اساس حکمت متعالیه، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 1 (پیاپی 9).
  9. پارسانیا، حمید و رضوانی، روح الله، 1392، جامعه‌شناسی معرفت فارابی، اسلام و علوم اجتماعی، شماره 10.
  10. پارسانیا، حمید، ، 1393، درس گفتارهای نظریه فرهنگی، تنظیم روح اله دهقانی، قم، دانشگاه باقرالعلوم7.
  11. ------ ، 1388، علم و هویت، فصلنامه اسراء، شماره 1.
  12. ------- ، 1392، نظریه و فرهنگ: روش­شناسی بنیادین تکوین نظریه­های علمی، راهبرد فرهنگ، شماره 23.
  13. جانسون، لزلی، 1378، منتقدان فرهنگ، ترجمه ضیاء موحد، تهران، طرح نو.

14. خورشیدی، سعید ، 1390، صورت­بندی نظریة فرهنگ صدرایی(با الهام از دیدگاه­های استاد حجت الاسلام پارسانیا)، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 1 (پیاپی 9).

  1. دورینگ، سایمن، 1378، مطالعات فرهنگی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران، آینده پویان.
  2. شهابی، محمود ، 1393، درس گفتارهای نظریه فرهنگی، تنظیم روح اله دهقانی، قم، دانشگاه باقرالعلوم7.
  3. صفایی حائری، علی، 1382، تطهیر با جارى قرآن، ج‏1، قم، لیله القدر.
  4. طباطبایی، سید محمدحسین، 1364، اصول فلسفه و روش رئالیسم، چاپ دوم، تهران، صدرا.
  5. طباطبایی، سید محمدحسین، 1362، رسائل سبعه، قم: بنیاد علمی فرهنگی علامه طباطبایی.
  6. فارابی، ابونصر محمد، 1379، اندیشه­های اهل مدینه فاضله، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد.
  7. فاضلی، نعمت‌الله، 1392، نشست بررسی اندیشه استوارت هال، تنظیم روح الله دهقانی، قم: دانشگاه باقرالعلوم7.
  8. فرکلاف، نورمن، 1389، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.
  9. فورن، جان، 1388، نظریه­پردازی انقلاب­ها، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران، نشر نی.
  10. مطهری، مرتضی، 1364، مقدمه و پاورقی بر کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا.
  11. ------ ، 1368، ده گفتار، تهران، صدرا.
  12. ------ ،1370، فطرت، تهران، صدرا.
  13. میلز، آندرو و جف براویت، 1385، درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه جمال محمدی، تهران، ققنوس.
  14. هال، استوارت و دیگران، 1386، مطالعات فرهنگی: دیدگاه­ها و مناقشات، ترجمه محمد رضایی، تهران، جهاد دانشگاهی.
  15. Hall, Stuart. 1983, the Great Moving Right Show, London: Lawerence and Wishart.
  16. Stuart Hall and Paddy Whannel .1964, the Popular Arts, Londom. Hutchinston.