نظریه فرهنگی ابن مسکویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

2 کارشناسی ارشد فلسفه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

اندیشمندان مسلمان در عرصه حکمت عملی، نظریه هایی برای تبیین و تفسیر پدیده های فرهنگی، مطرح نموده اند که قابلیت و ظرفیت فراوانی برای به کار گیری در عرصه علوم اجتماعی دارد. مسکویه اندیشمند ایرانی قرن چهارم و پنجم قمری، از جمله فیلسوفانی است که با رویکردی اخلاقی به بررسی معنا، رذایل، فضایل و ارزش‌های اخلاقی، سنن و تاثیر آن بر کنش‌ متقابل پرداخته است. در این مقاله با روش تحلیلی به دنبال استخراج و تدوین نظریه فرهنگی وی و دلالت های آن در عرصه سیاست گذاری هستیم. وی چهار هدف لذت، نفع، خیر و ترکیبی از این موارد را برای تعاملات اجتماعی معرفی می‌کند که منجر به شکل‌گیری چهار نوع محبت می‌شود. انواع محبت مورد نظر وی نیز منجر به شکل‌گیری هفت نوع تعامل تعقلی، تعلیمی، تادیبی، طبیعی، عادتی، اکراهی و ناشی از ملکات می‌باشد که غلبه هر یک از این انواع تعاملات در سطح اجتماع موجب شکل‌گیری جامعه مبتنی بر محبت، جامعه عادله یا ظالمه از یک حیث یا جامعه ضروریه، عاقله، فاضله و عماره از حیثی دیگر خواهد شد. هماهنگی میان سه عامل تکامل اجتماعی فرهنگی، اصلاح فرهنگی در راستای شیوع و غلبه تعاملات تعقلی، تعلیمی و تادیبی؛ نسبت به تعاملات ناشی از طبیعت، عادت و ملکات و تعاملات اکراهی، را به منظور عقلانی‌سازی فرهنگ و دست‌یابی به ثبات، آرامش و رضایت، نشاط و شادی، از جمله دلالت های نظریه فرهنگی مسکویه در عرصه سیاست گذاری است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌مسکویه، احمد بن احمد (1369)، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، ج1، تهران: سروش.
  2. ــــــــــ ، (۱۳۵۸)، الحکمه الخالده: جاویدان‌خرد، تهران: دانشگاه تهران.
  3. ــــــــــ ، (بی‌تا)، الفوز الاصغر، بیروت: دار مکتبه الحیاه.
  4. ــــــــــ ، (1388)، الفوز الاصغر، تصحیح و تحقیق و تعلیقیه مجید دستیاری، قم: آیت اشراق.
  5. ــــــــــ ، (1381)، تهذیب‌الاخلاق، ترجمه و توضیح: دکتر علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
  6. ــــــــــ و ابوحیان توحیدی (1370ق)، الهوامل والشوامل، به‌کوشش احمد امین و سید احمد صغر، قاهره: مطبعه لجنه التألیف و الترجمه و النشر.
  7. امامی، ابوالقاسم (1369)، در مقدمه تجارب الامم، ج1، تهران، سروش.
  8. آگ‌برن، ویلیام فیلدینگ و مایر فرانسیس نیم‌کف (1388)، زمینه جامعه‌شناسی، اقتباس امیرحسین آریانپور، تهران: نشر گسترده.
  9. چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران: نشر نی.
  10. حر عاملی، محمدبن‌حسن (‌۱۴۰۹ق)، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل‌البیتA لاحیاء التراث.
  11. رفیع پور، فرامرز (۱۳۷۸)، آناتومی جامعه: مقدمه‌ای بر جامعه شناسی کاربردی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  12. زیبایی‌نژاد، محمدرضا (1387)، «نگاه ویژه: بازخوانی روابط دختر و پسر»، ماهنامه علمی، فرهنگی و اجتماعی زنان (حوراء)، شماره28.
  13. صدیق اورعی، غلام‌رضا (1382)، بررسی ساختار نظام اجتماعی در اسلام، تهران: مرکز پژوهش‌های سیما.
  14. طباطبایی سیدمحمدحسین (1409ق)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، چ2، قم: صدرا.
  15. ــــــــــ، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  16. فضایلی، محمد (1366)، در مقدمه تجارب الامم، بی‌جا، زرین.
  17. مطهری، مرتضی (۱۳۸۳)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.
  18. مهاجرنیا، محسن (1380)، اندیشه سیاسی مسکویه، قم: بوستان کتاب.
  19. ــــــــــ،  (1390)، ابن‌مسکویه در اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، علی اکبر علیخانی و همکاران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ج2، 39-86.

نصر، حسین