ظرفیت‌های فرهنگی ـ هویّتی جهان فطری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفة علوم اجتماعی در دانشگاه باقرالعلوم(ع)

2 عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

از دورة رواج تجربه‌گرایی، به فطرت به مثابة کیفیت خلقت انسان با ویژگی‌های فرامادی توجه جدّی نشده است و بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده در باب سرشت نوعی انسان، یا رویکردی مادی دارد، به گونه‌ای که اساساً به انکار ذاتمندی انسان انجامیده (سرشت‌ستیز) یا با نوعی تقلیل‌گراییِ آدمی به ابعاد فیزیکی، ظرفیت‌های فرهنگی ـ هویّتی انسان به داشته‌هایی از قبیل ابعاد فیزیولوژیکی و ژنتیکی فروکاسته شده (سرشت‌پذیر مادی) و به‌تدریج، درک انسان از هویّت نوعی خویش و دیگری فرهنگی را با چالش مواجه ساخته است. این نوشتار می‌کوشد بر پایة انسان‌شناسی قرآنی، با رویکردی فرامادی و با روش «توصیفی ـ تحلیلی»، ظرفیت‌های فرهنگی ـ هویّتی جهان فطری را به مثابة زیستْ‌جهان بنیادین و مشترک میان جهان‌های متکثّر فرهنگی بررسی کند. جهان فطری با برخورداری از ثبات‌، اشتراک میان انسان‌ها، و قوانین عامی همچون «انکارناپذیری اصل واقعیت» (در حوزة بینش‌ها) و «گرایش به کمال مطلق» (در حوزة گرایش‌ها)، می‌تواند زمینة درکی از هویّت نوعی انسان و ایجاد تعامل میان جهان‌های فرهنگی متکثّر را فراهم سازد. برخی از یافته‌های آن عبارت است از: قدرت بازدارندگی فوق‌العاده بالا در برابر انکار بعد شناختاریِ مطلق علم در حوزة «ادراکات حقیقی»؛ ظرفیت هدایت‌گری اعتباریات به سمت گرایش‌های عالی انسانی در حوزة «ادراکات اعتباری»؛ قدرت جذب فرافرهنگی؛ توان دیپلماسی عمومی؛ جلوگیری از شکاف نسل‌ها؛ معنادار کردن بازگشتن به خویشتن.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. ابن منظور، 1414، لسان العرب، به اهتمام سید جمال‌الدین میردامادی، چ سوم، بیروت، دارالفکر- دار صادر.
  3. ابن أبى‌الحدید، 1404، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
  4. باربیه موریس، 1384، دین و سیاست در اندیشه مدرن، ترجمة امیر رضایی، تهران، قصیده‌سرا.
  5. بهزاد محمود، 1372، ابعاد انسانی نوع آدمی، HOMO SAPIENS))، رشت،‌ هدایت.
  6. بونژه ماریو و روبن آردیلا، 1388، فلسفة روان‌شناسی و نقد آن، ترجمة محمّد جواد زارعان و همکاران، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. پارسانیا، حمید، 1385، علم و فلسفه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
  8. ــــــــــــــ ، 1390، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم، کتاب فردا.
  9. ــــــــــــــ ، 1391، جهان‌های اجتماعی، قم، فردا.
  10. پیرمرادی، محمّد جواد، 1386، آیت‌الله شاه‌آبادی و برهان فطرت عشق بر اثبات واجب الوجود، حدیث عشق و فطرت، مجموعه مقالات دربارة آراء حکمی ـ معرفتی آیت‌الله شاه‌آبادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
  11. .جعفری، محمد تقی، 1376، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  12. جوادی آملی، عبدالله، 1384، تفسیر انسان به انسان، تحقیق و تنظیم محمّد حسین الهی‌زاده، قم، اسراء.
  13. ـــــــــــــــــــ ، 1390، فطرت در قرآن، چ ششم، قم، اسراء.
  14. راغب اصفهانی، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، تصحیح صفوان عدنان داودی، لبنان- سوریه، دارالعلم- الدار الشامیه.
  15. رفیع‌پور، فرامرز، 1377، آناتومی جامعه، تهران، انتشار.
  16. ریتزر، جرج، 1374، نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمة محسن ثلاثی، تهران، علمی.
  17. شاه‌آبادی، محمدعلی، 1360، کتاب الانسان و الفطره در رشحات البحار، ترجمه و شرح محمّد شاه‌آبادی، تهران، نهضت زنان مسلمان.
  18. شجاعی، محمد صادق، 1386، دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی، چ دوم، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  19. شیروانی، علی، 1376، سرشت انسان پژوهشی در خداشناسی فطری، معارف.
  20. صادقی رشاد، علی اکبر، 1384، فطرت به مثابة دال دینی، قبسات، ش 36.
  21. طباطبائی، محمد حسین، 1371، المیزان فی تفسیر القرآن، چ دوم، قم، اسماعیلیان.
  22. ــــــــــــــــــــــ ، 1382، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با تعلیقه شهید مطهّری، تهران، صدرا.
  23. ــــــــــــــــــــــ ، 1387، روابط اجتماعی در اسلام، به ضمیمة چند رسالة دیگر، قم، بوستان کتاب.
  24. غفوری نژاد، محمد، 1389، نظریة فطرت و علوم انسانی؛ کنش‌های متقابل، فصل‌نامة عقل ‌و دین، ش 2.
  25. فرامرز قراملکی، احد، 1382، کارکرد معرفتی نظریه فطرت در اندیشة استاد مطهری، قبسات، ش30.
  26. ــــــــــــــــــــ ، 1383، کارکرد معرفتی نظریه فطرت در اندیشة استاد مطهری، قبسات، ش31.
  27. فرانکل، ویکتور، 1393، انسان در جست‌وجوی معنای غایی، ترجمة شهاب‌الدین عبّاسی، چ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
  28. فکوهی، ناصر، 1381، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران، نی.
  29. محدّث، علی‌رضا، 1393، بررسی رابطة فطرت و فرهنگ از منظر قرآن، با تأکید بر دیدگاه علّامه طباطبائی (پایان‌نامة کارشناسی ارشد)، قم، دانشگاه باقرالعلوم.
  30. مصباح یزدی، محمد‌تقی، 1376، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  31. ـــــــــــــــــــــــ ، 1378، آموزش عقاید، چ دوم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
  32. ـــــــــــــــــــــــ ، 1391، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، تحقیق و نگارش غلامرضا متقی‌فر، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  33. ـــــــــــــــــــــــ ، 1391، خودشناسی برای خودسازی، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  34. مطهّری، مرتضی، 1384، مجموعه آثار، چ هشتم، تهران، صدرا.
  35. ـــــــــــــــ ، 1385، معاد، چ چهاردهم، تهران، صدرا.
  36. ـــــــــــــــ ، 1387، فلسفه تاریخ، چ سوم، تهران، صدرا.
  37. ـــــــــــــــ ، 1389، جامعه و تاریخ، چ بیست و چهارم، تهران، صدرا.
  38. موسوی خمینی، روح الله، صحیفه نور، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  39. نجاتی، محمّدعثمان، 1391، قرآن و روان‏شناسی، ترجمة عبّاس عرب، چ نهم، مشهد، بنیاد پژوهش‏های‏ اسلامی‏آستان قدس ‏رضوی.
  40. http://farsi.khamenei.ir، مشاهده شده در تاریخ 3/8/93.

41.Fay, BRIAN, 1996, Contemporary philosophy of social science, Blackwell, Oxford, uk.

42.Frankl, Viktor, 2000, Man's Search for Ultimate Meaning, Foreword by SwaneeHunt u.s. Ambassador to Austria, New York, Published by MJF Books.

43.Giddens, Anthony, 1991, The Consequences of Modernity, polity press.

44.Macklin, Ruth, 1999, Against Relativism: Cultural Diversity and the Search for Ethical Universals in Medicine, New York, Oxford University Press.

45.Murphy, Nancey, 2006, Bodies and Souls, or Spirited Bodies?, Cambridge University Press.

46.Popper, Karl, 2005, Unended Quest, An Intellectual Autobiography, London, Routledg.