دلالت‌های نظریه کنشگر شبکه در سیاست‌گذاری فرهنگی: تعامل تکنولوژی و انسان در سیاست‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 کارشناس و عضو شورای علمی گروه تربیتی-اجتماعی پژوهشکده باقرالعلوم

چکیده

نظریه‌های فرهنگی نقش به‌سزایی در فرآیند سیاست‌گذاری فرهنگی دارند. از جمله نظریه‌های متأخر که خاستگاه فرانسوی دارد، نظریه کنشگر- شبکه برونو لاتور است. این نظریه با رد دوگانه عاملیت- ساختار، شبکه‌ای از کنشگران ناهمجنس را مطرح می‌کند و به عاملیت انسان، طبیعت و تکنولوژی در کنار هم معتقد است. ساختار مقاله از دو بخش اصلی تشکیل شده است. ابتدا به‎مرور اجمالی مفاهیم و اصول مهم نظریه می‌پردازد و در قسمت دوم با استفاده از روش «دلالت‌پژوهی» و رویکرد برایشی، با مراجعه به آثار مکتوب پیرامون این نظریه، دلالت‌هایی که این نظریه در سیاست‌گذاری دارد، استخراج شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، این نظریه با رد ذات‌گرایی و ابزارگرایی نسبت به تکنولوژی، از عاملیت تکنولوژی «به‌همراه» انسان دفاع می‌کند و معتقد است اتوریته در دست هیچ‌کدام (انسان و تکنولوژی) نیست. ناگهان ظهوری و غیرخطی بودن نظام خط‌مشی، توجه به سیاست‌های متکثر به جای تمرکز بر سیاست واحد، جایگزینی شبکه کنشگران ناهمجنس به جای کنشگر انسانی و ارزیابی مستمر سیاست‌ها به دلیل ترجمه و پیوند دائمی شبکه‌ها به یکدیگر از دلالت‌های دیگر این نظریه در سیاست‌گذاری است.

کلیدواژه‌ها


اسمیت، فیلیپ و رایلی، اَلِگزندر(۱۳۹۴)، نظریه فرهنگی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علمی.
اشتریان، کیومرث(۱۳۹۱)، مقدمه‌ای بر روش سیاست‌گذاری فرهنگی، تهران: جامعه‌شناسان.
دانایی‌فرد، حسن(۱۳۹۲)، علم پیچیدگی و خط‌مشی‌گذاری عمومی: آیا رهنمودهایی برای اندیشمندان و اندیشه‌ورزان خط‌مشی عمومی دارد؟، روش‌شناسی علوم انسانی، س ۱۹، ش ۷۶، صص ۳۹-۷.
دانایی‌فرد، حسن(۱۳۹۵)، روش‌شناسی مطالعات دلالت‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی: بنیان‌ها، تعاریف، اهمیت، رویکرد‌ها و مراحل اجرا، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال ۲۲، ش ۸۶، صص ۷۱-۳۹.
ریتزر، جورج و داگلاس جی، گودمن(1393)، نظریه‌ جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده، تهران: جامعه‌شناسان.
شریف‌زاده، رحمان و مقدم حیدری، غلامحسین(۱۳۹۴ الف)، از ساخت اجتماعی معرفت تا ساخت جمعی واقعیت: لاتور در مقابل بلور، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال ۲۱، ش ۸۳، صص ۱۲۰-۹۳.
شریف‌زاده، رحمان و مقدم حیدری، غلامحسین(۱۳۹۴ ب)، خروج از دوگانگی فنّاوری خودمختار و فنّاوری به‌مثابه وسیله صرف؛ بر اساس دیدگاه برونو لاتور، دوفصلنامه فلسفه علم، سال پنجم، ش اول، صص ۵۱-۲۹.
شریف‌زاده، رحمان(۱۳۹۵)، فنّاوری، عاملیت و تصمیم، راهبرد فرهنگ، ش ۳۴، صص ۱۳۶-۱۱۵.
فیاض، ابراهیم(1388)، تعامل دین، فرهنگ و ارتباطات، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
قاضی طباطبایی، محمود و دادهیر، ابوعلی(1386)، جامعه‌شناسی علم فنّاوری(تأملی بر تحولات اخیر جامعه شناسی علم)، نامه علوم اجتماعی، ش 31.
مهدی‌زاده، محمد رضا و توکل، محمد(1386)، مطالعات علم و فنّاوری: مروری بر زمینه‌های جامعه‌شناسی فنّاوری، دو فصلنامه برنامه و بودجه، ش 105.
هچ، ماری جو(۱۳۹۴)، نظریه سازمان: مدرن، نمادین- تفسیری و پست مدرن، ترجمه حسن دانایی‌فرد، چاپ دهم، تهران: موسسه کتاب مهر.
Bruun Henrik and Hurrinen Janne (2003) An Integrative Framework for Studying Technological Change, Social Studies of Science 33/1, pp: 95–116.
Bosso, Christopher J. (1994), The practice and Study of Policy Formation Encyclopedia of Policy Studies, 2nd ed. Stuart Nagel, ed, Marcell Decker.
Butler, M.J.R: R.M. Allen, (2008), Understanding policy implementation process as self – organizing systems, Public Management Review, 10 (3), P.421-440.
Collingridge, D. (1980), The Social Control of Technology. London: Frances Printer.
Harman, Graham (2009), Prince of networks: Bruno Latour and metaphysics, Melbourne: re.press.
Latour, B. (2005) Reassembling the Social: An Introduction to Actor ـ Network Theory Oxford, Oxford University Press.
----- (2002). Gabriel Tarde and the end of the social, in patrick Joyce (ed), The Social in Question: New Bearings, London& New York: Routledge.
----- (1999a), "On Recalling ANT", in: J. Law/J. Hassard (Hrsg.), Actor Network Theory and After. Oxford: Blackwell, pp 15 ـ 25.
----- (1999b), Pandora,s Hope, Essays on the Reality of Science Studies, Cambridge, Mass, Harvard University Press.
----- (1996a), On actor network theory: a few clarifications plus more than a few complications, Soziale welt, vol. 47, no. 4. Available on: http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/p-67%20ACTOR-NETWORK.pdf
----- (1996b), ‘ on actor network theory: a few clarifications plus more than a few complications’, Soziale welt, vol. 47, no.4.Available on:
http://www.bruno_latour.fr/sites/default/files/p_67%20ACTOR_NETWORK.pdf
----- (1993a), We Have Never Been Modern; Trans. by Catherine Porter; Harvard University Press.
----- (1988), The Pasteurization of France; Trans. by A.Sheridan and J.Law; Harvard University Press, Cambridge Mass.
----- (1987), Science in Action, How to Follow Scientists and Engineers Through Society, Cambridge, Mass, Harvard University Press.
Latour, B.& M. Callon. (1992), Don,t Throw the Baby Out with the Bath School. In a Pickering (Ed), science as practice and Culture. Chicago: Chicago University.
Law, J. (1992/2003), Notes on the Theory of the Actor Network:Ordering, Strategy and Heterogeneity, published by the Centre for Science Studies, Lancaster University, Lancaster LA1 4YN, at http://www.comp.lancs.ac.uk/sociology/papers/Law ـ Notes ـ on ـ ANT.pdf